Wizja wiecznego życia nęci ludzkość od wieków. Już w starożytności poszukiwano receptur na eliksiry nieśmiertelności, niektórzy twierdzili nawet, że je mają. Niestety umarli. Rozwój medycyny i nowoczesnych technologii sprawia, że żyjemy coraz dłużej. Może kamieniem filozoficznym dającym nieśmiertelność będzie transfer umysłu? Czy jest to tylko fikcja czy jednak nasza przyszłość?

Transfer umysłu (ang. mind uploading), nazywany również kopiowaniem umysłu czy emulacją mózgu (ang. whole brain emulation), jest to hipotetyczny proces skopiowania lub przeniesienia świadomości człowieka do komputera poprzez precyzyjne zmapowanie wszystkich połączeń neuronalnych w mózgu i wierne odtworzenie ich działania w symulacji komputerowej [1]. Pojęcie to wiąże się z ideą transhumanizmu. Celem transhumanistów jest przekroczenie ograniczeń kondycji ludzkiej i stworzenie postczłowieka. Twierdzą oni, że już obecnie znajdujemy się w formie przejściowej, dlatego obecna forma jest definiowana poprzez prefix trans, jako transczłowiek. W osiągnięciu tego celu mają pomóc nowoczesne technologie oznaczane akronimem NBIC: nanotechnologia (ang. Nanotechnology), biotechnologia (ang. Biotechnology), technologia informacyjna (ang. Information Technology) i kognitywistyka (ang. Cognitive Science) [2].

Czy jest to technicznie możliwe?

W pracy z 2008 roku [3] Sandberg i Bostrom przedstawili, jakie wymagania technologiczne powinny zostać spełnione, aby dokonać transferu ludzkiego umysłu do maszyny. Temat ten został poruszony również w pracy [4]. Zwrócono w nich uwagę na trzy “składniki” konieczne do dokonania transferu umysłu: skanowanie, translację i symulację. Po pierwsze potrzebne są narzędzia, które pozwolą na dokładne zeskanowanie ludzkiego mózgu w celu zdobycia niezbędnych informacji o jego budowie i zachodzących w nim procesach. Później zeskanowane dane należy odpowiednio przetworzyć i zinterpretować, a następnie zbudować model komputerowy. Na samym końcu potrzebne jest rozwiązanie, które pozwoli na symulację tak ogromnego modelu.

W przypadku skanowania potrzebny jest mikroskop o wysokiej rozdzielczości, żeby wykryć i zarejestrować wszystkie istotne szczegóły w mózgu. Ciężko stwierdzić jaka powinna być rozdzielczość takiego skanu, ale wydaje się, że potrzebny poziom został już osiągnięty. Techniki, które pozwalają na zobaczenie pojedynczego atomu, stają się coraz bardziej powszechne [5], czego przykładem jest skaningowy mikroskop tunelowy (STM) [6]. Problem stanowi jednak szybkość i zrównoleglenie procesu skanowania. Sandberg i Bostrom skupiają się na metodach, które zakładają zamrożenie mózgu, pocięcie go na małe plastry, które są skanowane oddzielnie przy użyciu jednej z technologii mikroskopowych (MRI, promieniowanie rentgenowskie, mikroskop elektronowy itp.). Jest to więc destrukcyjne skanowanie, więc jakakolwiek procedura transferu umysłu, oparta o tą metodę, również będzie musiała być destrukcyjna. Dokonując destrukcyjnego skanowania tracimy jednak informacje o dynamicznych własnościach mózgu [7]. Pomóc mogłyby tutaj techniki neuroobrazowania, np. funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI), który mierzy aktywność mózgu poprzez wykrywanie zmian związanych z przepływem krwi. Ta technika opiera się na fakcie, że przepływ krwi w mózgu i aktywacja neuronów są ze sobą sprzężone. Kiedy dany obszar mózgu jest używany, przepływ krwi w mózgu w tym regionie także się zwiększa [8]. Problemem jest jednak niewielka rozdzielczość obrazów otrzymywanych przy użyciu tych metod. Freitas [9] i Kurzweil [10] sugerują możliwość niedestrukcyjnego skanowania przy użyciu nanorobotów, które miałyby zostać wprowadzone do mózgu w dużych ilościach w celu dokonania obserwacji mikrostruktur.

Dane otrzymane po przeskanowaniu mózgu muszą być odpowiednio przetworzone i zinterpretowane, żeby mogły stać się użyteczne do emulacji mózgu. Odpowiednie szczegóły anatomiczne mózgu takie, jak neurony, błony komórkowe, synapsy czy naczynia krwionośne muszą zostać wykryte i odpowiednio sklasyfkiowane. Przydatne mogą okazać się tutaj wszystkie metody uczenia maszynowego, w szczególności uczenia głębokiego, wykorzystywane w widzeniu komputerowym do takich zadań, jak klasyfikacja i segmentacja obrazów czy detekcja obiektów. Dużym problemem może okazać się przechowywanie danych. W pracy z 2002 roku [11] oszacowano, że cały mózg w zadanej rozdzielczości mógłby zajmować miliard terabajtów nieprzetworzonych danych. Jednak możliwe wydaje się przeprowadzenie sekwencji kroków skanowania i interpretacji, które wymagałyby przetworzenia niewielkiej ilości danych dotyczących niewielkiej części mózgu [3].

Ostatnim etapem jest symulacja stworzonego modelu mózgu, która wymagałaby ogromnej mocy obliczeniowej. Według Ray’a Kurzweila dokonanie symulacji ludzkiego mózgu na poziomie pojedynczego neuronu, wymagałoby użycia komputerów o wydajności na poziomie zettaflopsów, gdzie obecnie najlepsze superkomputery osiągają wydajność na poziomie petaflopsów, czyli milion razy niższym. Jednak znaczny rozwój obliczeń kwantowych oraz budowa komputerów kwantowych mogą spowodować, że dokonanie takiej symulacji stanie się łatwiejsze [2]. Zwolennicy transferu umysłu powołują się niekiedy na prawo Moore’a, głoszące, że wzrost przetwarzania informacji dokonuje się w sposób wykładniczy. Wg Ray’a Kurzweila każdy nowy wynalazek przyspiesza pojawienie się kolejnego, a ważne odkrycia naukowe będą pojawiać się coraz częściej. Prawo to pozwala na przypuszczenia, że niebawem możliwe będzie uzyskanie mocy obliczeniowej komputerów, pozwalającej na symulowanie funkcjonowania mózgu [12].

Jednym z projektów zajmującym się badaniem mózgu jest Blue Brain Project. Został on rozpoczęty w 2005 roku przez Politechnikę Federalną w Lozannie w Szwajcarii. Jego celem jest stworzeniem wirtualnej symulacji mózgu myszy przy użyciu inżynierii wstecznej [13][2]. W ramach projektu udało się stworzyć m.in. symulację fragmentu mózgu szczura na superkomputerze [14]. Natomiast jednym z największych projektów badawczych na świecie, zajmującym się ludzkim mózgiem, jest Human Brain Project. Projekt ten trwa od 2013 roku, a obecnie uczestniczy w nim  ponad setka uniwersytetów, szpitali oraz ośrodków badawczych z całej Europy. W ramach projektu rozwijana jest m.in. platforma badawcza – EBRAINS – która ma pomóc w rozwoju neuronauki, czyli nauki o mózgu i układzie nerwowym, medycyny czy technologii zainspirowanych ludzkim mózgiem [15]. Warto również zwrócić uwagę na badania dotyczące interfejsu mózg-komputer (ang. brain-computer interface), czyli technologii, która będzie pozwalała na bezpośrednią komunikację między mózgiem człowieka a  zewnętrznym systemem komputerowym. Firmą, która pracuje nad tego typu rozwiązaniem, jest Neuralink, założona w 2016 roku m.in. przez Elona Muska. Stworzone przez firmę urządzenie ma być chirurgicznie wszczepiane do  mózgu i pozwalać na komunikację z maszyną, a nawet na kontrolowanie jej przy pomocy mózgu. W początkowej fazie projekt ma się skupiać na wsparciu branży opieki zdrowotnej. Urządzenie ma pomóc osobom sparaliżowanym w używaniu telefonu czy interakcji z komputerem. W jednym z wywiadów Elon Musk stwierdził, że  technologia ta będzie w stanie naprawić wszystko w mózgu, co nie funkcjonuje poprawnie [16]. Co prawda takie rozwiązanie jest dalekie od transferu umysłu, ale bardzo dobrze wpisuje się w ideę transhumanizmu, ponieważ ma na celu przekroczenie pewnych barier wynikających z ludzkiej kondycji.

Kwestie etyczne

Oprócz dyskusji dotyczących możliwości technicznych niezbędnych do dokonania transferu umysłu, dużo bardziej ożywiona polemika prowadzona jest w kwestiach etycznych i konsekwencjach tego rodzaju przedsięwzięcia. 

Nieśmiertelność

Po przeniesieniu umysłu człowieka do komputera, nie jest już on ograniczony biologicznymi barierami ciała, nie starzeje się i może w sposób ciągły ewoluować. oczywiście granice teraz wyznacza nie biologia, tylko dostęp do zasobów obliczeniowych. Zapewnia mu to pewną formę nieśmiertelności. Pojawia się tu problem dualizmu kartezjańskiego – ciało i dusza są dwiema kompletnie odmiennymi naturami, nie mają styczności i nie mogą na siebie nawzajem oddziaływać [12]. Możemy zatem pozbyć się starego, umierającego ciała, a naszą świadomość przenieść do innego nośnika (jak plik z komputera na komputer) [10]. 

Pochylając się nad aspektem nieśmiertelności, która miałaby zostać zapewniona dzięki transferowi umysłu, powstaje również pytanie czy po śmierci fizycznej należałoby umożliwić bezpośredni kontakt żywym ludziom z “cyfrowym umysłem” zmarłego. Mogłoby to stanowić dla nich namiastkę osób, które odeszły i śmierć mogłaby nie oddziaływać tak silnie na rodzinę i bliskich, szczególnie, że wirtualna kopia umysłu zachowałaby wszystkie wspomnienia. Jednak czy nie jest to forma zaprzeczania rzeczywistości i oszukiwania samych siebie? Żyjąc z innymi, ważny jest nie tylko umysł i aspekty psychiczne, ale również fizyczność: możliwość kontaktu fizycznego jest utracona w chwili śmierci raz na zawsze. Oczywiście można wyobrazić sobie, że w przyszłości będzie możliwe stworzenie syntetycznego ciała doskonale imitującego ludzkie, do którego mógłby być transferowany umysł po śmierci człowieka, natomiast czy nie jest to redukowanie ludzi tylko do bardziej niż inne skomplikowanych maszyn? W [17] Cave zauważa dwa główne sposoby postrzegania nieśmiertelności osiąganej dzięki AI: transformację i transcendencję. W procesie transformacji stosuje się coraz bardziej wyrafinowane środki profilaktyczne (leki, protezy) do uodpornienia ciała na starzenie się i choroby. W skrajnym przypadku jest to proces cyborgizacji, w którym zawodne organiczne części ciała są zastępowane przez bardziej trwałymi częściami maszyn. Z kolei proces transcendencji polega na całkowitym odejściu od ludzkiego ciała i “wgraniu” umysłu do maszyny [18]. W odcinku “Be Right Back” serialu “Black Mirror” fizyczna replika zmarłego Asha, załadowana jej cyfrowymi danymi, okazuje się dla jego żony rozczarowującym substytutem, powłoką nieposiadającą duszy. Stanowi on przestrogę przed ingerowanie w materię, która przerasta ludzi.

Zwielokrotnienie umysłu

Technologia transferu umysłu mógłby również potencjalnie umożliwić stworzenie kilku jego kopii, które funkcjonowałaby w tym samym czasie. Każda z tych kopii istniałaby niezależnie od pozostałych jako osobny umysł, ale dzieliła z nimi wspólne wspomnienia [1]. Czy skopiowany umysł jest zatem nadal tym samym umysłem czy już innym bytem, który tylko posiada pamięć poprzedniego? Jest to wariant tak zwanego paradoksu statku Tezeusza, dotykającego problemu tożsamości. Istnieją również koncepcje łączenia kopii umysłów ponownie w jeden, posiadający wspomnienia wszystkich swoich kopii. 

Tworzenie wielu kopii umysłów wybitnie inteligentnych ludzi mogłoby spowodować gwałtowny rozwój gospodarczy, który właściwie nie miałby ograniczeń [19]. Tak szybki postęp w gospodarce i nauce, mógłby doprowadzić do technologicznej osobliwości [20] – hipotetycznego punktu w rozwoju cywilizacji, w którym postęp technologiczny stanie się tak szybki, że wszelkie ludzkie przewidywania staną się nieaktualne [21]. Nieograniczona dostępność specjalistów we wszystkich dziedzinach mogłaby podważyć sensowność edukowania kolejnych pokoleń, co mogłoby się przyczynić do degradacji ludzkości.

Cyfrową kopię umysłu można by modyfikować dużo prościej niż biologiczny mózg. W szczególności możliwe byłoby tworzenie kopii zapasowych dla bezpieczeństwa [20]. Dzięki temu znacznie łatwiejsze byłoby eksperymentowanie na tych umysłach i wycofywanie potencjalnie niebezpiecznych zmian poprzez powrót do kopii zapasowej. Mogłoby to prowadzić do znacznego rozwoju wiedzy o umyśle i opracowaniu technik zwiększania jego możliwości [19]. Jednocześnie pojawiłyby się kolejne problemy związane z etycznym traktowaniem kopii, które później mają zostać usunięte. Dodatkowo odtwarzanie z kopii zapasowej wymagałoby odpowiedniego traktowania zobowiązań i relacji, które nawiązała taka kopia, a których pamięć nie zachowała się po odtworzeniu z kopii zapasowej. To rodzi kolejne pytania: Co się dzieje z umowami i zobowiązaniami osoby, która dokonała transferu? Czy skopiowany umysł posiada wszystkie prawa i obowiązki, które miał oryginał? Czy stanowi nową osobowość prawną? Czy osoba której transferu dokonano, ale kopia nie została uruchomiona przez długi czas, powinna zostać uznana za martwą? [1] Czy powinno się dopuszczać możliwość “eutanazji” jedynej kopii biologicznego umysłu?

Superinteligencja

W swojej książce [4] Nick Bostrom wskazuje transfer umysłu jako jedną z możliwości pojawienia się superinteligencji. Możemy ogólnie zdefiniować ją jako każdy intelekt, który znacznie przekracza zdolności poznawcze ludzi w praktycznie wszystkich dziedzinach. Nick Bostrom wskazuje na kilka rodzajów superinteligencji:

• szybką superinteligencję (ang. speed superintelligence) – system, który potrafi zrobić wszystko, co ludzki intelekt, ale znacznie szybciej,
• zbiorową superinteligencję (ang. collective superintelligence) – system złożony z wielu mniejszych intelektów takich, że ogólna wydajność całego systemu znacznie przekracza zdolności poznawcze wszystkich istniejących systemów,
• jakościową superinteligencję (ang.  quality superintelligence) – system, który jest co najmniej tak szybki jak ludzki umysł, ale jakościowo znacznie mądrzejszy. 

W pracy [22] autorzy zadają sobie pytanie, kogo powinniśmy “wgrać” najpierw, mając na uwadze możliwość powstania superinteligencji. Z jednej strony, nowa inteligencja może się okazać życzliwa i wdzięczna tym, którzy dali jej “życie”. Z drugiej strony, nie możemy wykluczyć, że będzie stanowić dla nas zagrożenie. Proces selekcji powinien być więc dobrze przemyślany. Należy wziąć pod uwagę cechy osobowości człowieka, którego umysł zostanie przeniesiony do maszyny, aby zminimalizować ryzyko pojawienia się niebezpiecznych zachowań u nowo powstałej inteligencji.

Motyw transferu umysłu pojawia się w  filmie “Transcendencja” z 2014 roku, który dobrze obrazuje zagrożenia wynikające z tego procesu. Umysł głównego bohatera, naukowca zajmującego się sztuczną inteligencją, w obliczu jego śmierci zostaje przeniesiony do komputera. Dzięki podłączeniu do Internetu zwiększa on swoje możliwości i wiedzę. W nowej, wirtualnej formie bohater tworzy utopijne miasto, w którym skupia się na rozwoju przełomowych technologii w medycynie, biologii czy nanotechnologii. Jednak ceną tego rozwoju jest wolna wola mieszkańców miasta, gdyż nowa inteligencja jest w stanie kontrolować ich umysły poprzez wykorzystanie nanocząstek [23].

Podsumowanie

Z technicznego punktu widzenia transfer umysłu jest obecnie niemożliwy do wykonania, aczkolwiek w ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat, nasza cywilizacja powinna dysponować odpowiednimi zasobami, umożliwiającymi emulację działania ludzkiego mózgu przy pomocy maszyn. Już dziś powstaje wiele projektów, które dążą do jak najszybszego przybliżenia nas do tego celu. Otwartym pozostaje jednak pytanie, czy ludzkość powinna do niego dążyć, gdyż niesie on za sobą problemy etyczne, na które na razie nie mamy jednoznacznych odpowiedzi. W pesymistycznych scenariuszach może to wręcz doprowadzić do zagłady ludzkości, która może okazać się niepotrzebna lub wręcz stanowić zagrożenie dla wartości, które będzie wyznawać wyewoluowana superinteligencja. W hurraoptymistycznych wizjach możliwość transferu umysłu przyczyni się do szybszego rozwoju człowieka i ogólnoświatowej prosperity. Jak z każdej nowej technologii, także z tej powinniśmy korzystać nomen omen inteligentnie, starając się przewidywać, jakie skutki może ona za sobą nieść.

Źródła

1. Transfer umysłu – Wikipedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Transfer_umys%C5%82u
2. Osiński, G. (2021). Theological and Ethical Aspects of Mind Transfer in Transhumanism. Scientia et Fides, 9(1), 149-176.
3. Sandberg, A., Bostrom N. (2008). Whole Brain Emulation: A Roadmap. Future of Humanity Institute, Oxford University, Technical Report #2008-3.
4. Bostrom, N. (2014). Superintelligence: Paths, Dangers, Strategies. Oxford University Press
5. Häggström, Olle. (2017). Aspects of Mind Uploading.
6. Skaningowy mikroskop tunelowy – Wikipedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Skaningowy_mikroskop_tunelowy
7. Piccinini, G. (2021). The Myth of Mind Uploading. In: Clowes, R.W., Gärtner, K., Hipólito, I. (eds) The Mind-Technology Problem . Studies in Brain and Mind, vol 18. Springer, Cham.
8. Funkcjonalne obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego – Wikipedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Funkcjonalne_obrazowanie_metod%C4%85_rezonansu_magnetycznego
9. Freitas, R. (1999) Nanomedicine, Vol. I: Basic Capabilities, Landes Bioscience, Georgetown, TX.
10. Kurzweil, R. (2005) The Singularity Is Near: When Humans Transcend Biology, Viking, New York.
11. Fiala, J. C. (2002, May). Three-dimensional structure of synapses in the brain and on the web. In Proceedings of the 2002 International Joint Conference on Neural Networks. IJCNN’02 (Cat. No. 02CH37290) (Vol. 1, pp. 1-4). IEEE.
12. Owczarek, K. (2017). Mind uploading. Transhumanistyczna wizja umysłu. Amor Fati, 7(1), 138-156.
13. Blue Brain Project – EPFL. https://www.epfl.ch/research/domains/bluebrain/
14. Costandi, M. (2015). Fragment of rat brain simulated in supercomputer. Nature, 10.
15. Human Brain Project – Overview. https://www.humanbrainproject.eu/en/about/overview/

16. Neuralink Explained: How Exactly Will We Talk To Machines Using Our Brain? https://medium.com/the-treatise/neuralink-explained-how-exactly-will-we-talk-to-machines-using-our-brain-83f26e432650

17. Cave, S., Dihal, K., & Dillon, S. (Eds.). (2020). AI narratives: A history of imaginative thinking about intelligent machines. Oxford University Press.
18. Cave, S., & Dihal, K. (2019). Hopes and fears for intelligent machines in fiction and reality. Nature Machine Intelligence, 1(2), 74-78.
19. Inafuku, J., Lampert, K., Lawson, B., Stehly, S., & Vaccaro, A. (2010). Downloading Consciousness.
20. Bostrom, N. (2009). The future of humanity. In New waves in philosophy of technology (pp. 186-215). Palgrave Macmillan, London.
21. Vinge, V. (1993). The coming technological singularity: How to survive in the post-human era. Science fiction criticism: An anthology of essential writings, 352-363.
22. Feygin, Y. B., Morris, K., & Yampolskiy, R. V. (2018). Uploading Brain into Computer: Whom to Upload First?. arXiv preprint arXiv:1811.03009.

23. Transcendence (2014 film) – Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Transcendence_(2014_film)