W ostatnich latach dynamiczny rozwój technologii zmienia sposób, w jaki podróżujemy i zarządzamy ruchem drogowym. Pojazdy autonomiczne, carsharing oraz inteligentna infrastruktura drogowa stają się integralną częścią nowoczesnych systemów transportowych. Te innowacje niosą za sobą obietnicę zwiększenia bezpieczeństwa oraz efektywności naszych dróg, ale jednocześnie wymagają odpowiednich regulacji prawnych. W odpowiedzi na te wyzwania, ustawodawcy na całym świecie wprowadzają nowe przepisy, które mają na celu dostosowanie prawa o ruchu drogowym do rzeczywistości zdominowanej przez nowoczesne technologie

Autonomiczne pojazdy

Autonomiczne samochody, wyposażone w zaawansowane technologie sztucznej inteligencji, rewolucjonizują nasze podejście do transportu, wprowadzając nowe standardy bezpieczeństwa i wygody. W miarę jak te pojazdy zyskują na popularności, warto zastanowić się nad ich wpływem na nasze codzienne życie. Istotne jest również zrozumienie regulacji prawnych dotyczących autonomicznych samochodów oraz ich wpływu na liczbę wypadków. Warto również odpowiedzieć na standardowe pytanie: czym właściwie jest samochód autonomiczny?

Fig 1. 5 poziomów autonomicznych pojazdów według SAE.

Regulacje prawne w sprawie samochodów autonomicznych w latach 20. XXI wieku

Organizacja zawodowa SAE (Society of Automotive Engineers) klasyfikuje 6 poziomów automatyzacji pojazdów:

• Poziom 0: Chwilowe wspomaganie kierowcy – kierowca jest w pełni odpowiedzialny za swój pojazd i musi pozostać w pełni zaangażowany w proces prowadzenia pojazdu. Chwilowe wspomaganie kierowcy obejmuje automatyczne hamowanie awaryjne, ostrzeganie przed kolizją z przodu i ostrzeganie przed zjechaniem z pasa ruchu.
• Poziom 1: Wspomaganie kierowcy – ciągłe wspomaganie kierowcy, a w razie potrzeby system może sterować pojazdem lub przyspieszać/hamować. Przykładem może być adaptacyjny tempomat i asystent utrzymania pasa ruchu.
• Poziom 2: Dodatkowe wspomaganie – użytkownik otrzymuje ciągłe wspomaganie zarówno w zakresie przyspieszania/hamowania, jak i kierowania, ale nadal jest odpowiedzialny za swój pojazd. Przykładem może być Highway Pilot.
• Poziom 3: Automatyzacja warunkowa – system prowadzi pojazd za użytkownika, ale ten musi być dostępny, aby przejąć kontrolę w razie potrzeby.
• Poziom 4: Wysoka automatyzacja – ludzki kierowca nie jest już potrzebny do obsługi pojazdu, ale system może obsługiwać pojazd tylko w ograniczonych obszarach usług. 
• Poziom 5: Pełna automatyzacja – system w pełni obsługuje wszystkie zadania związane z prowadzeniem pojazdu i może działać w każdych warunkach i na wszystkich drogach.

Regulacje w sprawie pojazdów autonomicznych wprowadzane są na bieżąco w życie, przez główne podmioty międzynarodowe – USA, ONZ, Unię Europejską, czy Japonię. W ostatnich latach każdy z nich zaproponował pewne regulacje prawne, które można rozpatrywać właśnie z perspektywy wspomnianych poziomów automatyzacji SAE.

1. The amendment to UN Regulation No. 157

Zaadaptowany w czerwcu 2022 wszedł w życie w styczniu 2023, jest poprawką do UN Regulation No. 157 z marca 2021. Wprowadza on serię istotnych zmian dla podmiotów definiowanych jako ADS (Automated Driving System). Seria głównych regulacji obejmuje:

• •  Zmianę limitu prędkości maksymalnej z 60 km/h do aż 130 km/h.
  •  Zezwolenie na automatyczną zmianę pasów.
  •  Zautomatyzowane systemy muszą być zgodne z lokalnymi przepisami ruchu drogowego we wszystkich krajach, które zdecydują się je stosować.
  •  ADS musi być wyposażony w system DSSAD (Data Storage System for Automated Driving), który rejestruje aktywność pojazdu, w szczególności zmianę pasa ruchu.
  •  Producenci pojazdów są zobowiązani do wykazania swojego podejścia do bezpieczeństwa i odpowiednich testów, a także muszą spełniać wymogi dotyczące cyberbezpieczeństwa i aktualizacji oprogramowania.
  •  Każdy ADS musi spełnić serię pewnych wymagań, gdzie do najważniejszych z nich należy wykazywanie zachowań antycypacyjnych w interakcji z innymi użytkownikami dróg, a także przeprowadzanie samokontroli w celu potwierdzenia działania systemu i zapewnienie, że na skuteczność systemu nie mają wpływu pola magnetyczne lub elektryczne.
  •  Nakaz gromadzenia danych z torów testowych i naturalistycznych badań jazdy

2. EU’s Vehicle General Safety Regulation

Priorytetowo odnosi się do regulacji w ramach pojazdów poziomu 2 i 3 (dodatkowe wspomaganie i automatyzacja warunkowa) i zaaplikowana będzie do wszystkich typów samochodów już od 7 lipca 2024. W oparciu o ten dokument każdy nowy pojazd spełniać będzie musiał posiadać następujące funkcje:

• •  inteligentne wspomaganie prędkości,
  •  monitoring cofania przy użyciu czujników lub kamery,
  •  ostrzeżenia w przypadku senności kierowcy lub rozproszenia jego uwagi,
  •  rejestracja danych ze zdarzeń drogowych,
  •  środki cyberbezpieczeństwa,
  •  sygnał zatrzymania awaryjnego.

Co więcej regulacji podlegają również specyfikacje konkretnych typów pojazdów, a więc między innymi – samochody i vany mają być wyposażone w systemy utrzymywania pasa ruchu i automatycznego hamowania, natomiast busy i ciężarówki będą musiały posiadać systemy wydawania ostrzeżeń w celu zapobiegania kolizjom, rozpoznawania możliwych martwych punktów i monitorowania ciśnienia w oponach.

3. NHTSA’s guidelines on Automated Driving Systems 2.0

W USA standardy bezpieczeństwa pojazdów są wydawane przez Amerykański urząd ds. bezpieczeństwa ruchu drogowego (National Highway Traffic Safety Administration, czyli NHTSA), a przepisy nawiązujące do regulacji w sprawie samochodów automatycznych zaczęły być wydawane w 2016 roku i wciąż są poprawiane i modyfikowane w oparciu o nowe potrzeby. Jednym z działań NHTSA jest udostępnione w 2020 narzędzie Automated Vehicle Transparency and Engagement for Safe Testing Initiative, które umożliwia firmom dobrowolne dzielenie się informacjami na temat testowania systemów automatycznej jazdy i udostępnianie ich do opinii publicznej. Narzędzie to więc umożliwia twórcom pojazdów automatycznych udostępnianie danych na temat ich działań testowych, w tym lokalizacji i bezpieczeństwa ich pojazdów sprzyjając lepszemu zrozumieniu i zaufaniu do tych nowych technologii. 

 

Fig 2. Przykładowe dane analityczne z narzędzia Automated Vehicle Test Tracking Tool.

4. An amendment to Japan’s Road Traffic Act

Regulacje Japan’s Road Traffic Act (RTA) w życie weszły już w 1960 roku, zaś w maju 2022 wprowadzone zostały zgody na samochody automatyczne poziomu 4 według SAE (wysoka automatyzacja), które w życie weszły w maju 2023. Ten rodzaj samochodów w Japonii jest kompletnie autonomiczny i ma możliwość działania na niezaludnionych obszarach, gdzie ruch uliczny nie stanowi problemu. Działania te są częścią szerszego planu, który zakłada realizację usług transportowych opartych na pojazdach autonomicznych w co najmniej 40 lokalizacjach do roku 2025.

Autonomiczne samochody vs. wypadki drogowe

Jak donosi portal The National Law Review w badaniu z 2021, średni wskaźnik wypadków samochodów autonomicznych wyniósł 9,1 na milion przejechanych mil, gdzie dla porównania, wskaźnik wypadków dla tradycyjnych pojazdów wynosi 4,1 wypadku na milion przejechanych kilometrów. Właściwie przeglądając internet, na artykuły odnośnie wypadków z udziałem „self-driving cars” na całym świecie można natknąć się codziennie, a warto mieć na uwadze że odnoszą się one przede wszystkim do pojazdów poziomu 4 i 5, łatwo więc zauważyć i wysnuć wniosek że ilość tego typu artykułów o wypadkach drogowy odnośnie pojazdów z innych poziomów jest jeszcze większa. Sprawa na przestrzeni lat uległa jednak pewnej zmianie, jak wskazuje Warp News wskaźnik wypadków wśród kierowców wynosił 50,5 wypadków na milion mil podczas gdy wskaźnik wypadków wśród samochodów autonomicznych wynosił 23.

Fig 3. Analiza wypadków pojazdów autonomicznych opracowana przez Warp News.

Najciekawsze natomiast wydają się być wyniki badań Tesli. Pojazdy Tesli z włączonym Autopilotem odnotowały wskaźnik wypadków na poziomie zaledwie 0,18 na milion mil, znacznie niższy niż średnia krajowa wynosząca 1,53 wypadku na milion mil. Nawet biorąc pod uwagę pojazdy Tesli działające w trybie pełnej autonomicznej jazdy na drogach innych niż autostrady, wskaźnik wypadków pozostaje znacznie niższy i wynosi 0,31 na milion mil.

Warto jednak mieć na uwadze fakt, że różnice we wskaźnikach wypadków między badaniami wynikają przede wszystkim z różnych kontekstów, konkretnych analizowanych technologii oraz metodologii stosowanych przy gromadzeniu i raportowaniu danych. 

Carsharing

Carsharing, czyli współdzielenie samochodów, to usługa pozwalająca na wynajem pojazdów na krótki okres, często na minuty, godziny lub dni. Jest to alternatywa dla posiadania prywatnego samochodu, szczególnie atrakcyjna w dużych miastach, gdzie koszty utrzymania pojazdu oraz problemy z parkowaniem mogą być znaczne. W Polsce najpopularniejszymi firmami carsharingowymi są Traficar, Panek oraz 4Mobility.

Fig 4. Samochody firmy Panek Carsharing

Modele Carsharingu

1. Round-Trip Carsharing: Użytkownik wypożycza pojazd z określonej lokalizacji i musi go tam zwrócić. Ten model jest korzystny dla dłuższych wyjazdów i planowanych tras. 
2. One-Way Carsharing: Umożliwia wypożyczenie pojazdu w jednym miejscu i zwrócenie go w innym. Jest to bardziej elastyczne rozwiązanie.
3. Free-Floating Carsharing: Pojazdy są rozproszone po mieście i można je pozostawić w dowolnym miejscu w obrębie wyznaczonej strefy. To najwygodniejsza forma, szczególnie w gęsto zaludnionych obszarach miejskich. Do wynajęcia samochodu potrzebne jest minimum formalności np. jendorazowe założenie konta i wybranie pojazdu w aplikacji.

Zalety Carsharingu

1. Koszt: Użytkownicy płacą tylko za czas korzystania z samochodu i pokonany dystans, co eliminuje koszty związane z zakupem, ubezpieczeniem, serwisem i parkowaniem prywatnego pojazdu. 
2. Dostępność: Carsharing oferuje elastyczny dostęp do pojazdów bez konieczności długoterminowego zobowiązania, co jest wygodne dla osób, które potrzebują samochodu sporadycznie.
3. Redukcja wykorzystania miejsc parkingowych: Według ekspertów, jeden samochód współdzielony może zastąpić od 7 do 17 prywatnych samochodów. Według statystyk jeden pojazd współdzielony potrafi być w ruchu nawet 10 godzin dziennie. 
4. Możliwość wynajmu samochodów dostawczych: Firmy carsharingowe, poza samochodami osobowymi, udostępniają także samochody dostawcze. Większość ludzi nie potrzebuje takich samochodów do codziennego użytku, a jedynie sporadycznie w przypadku przeprowadzki, bądź konieczności przewiezienia wielkogabarytowych rzeczy. 

Wady Carsharingu

1. Opłaty za stanie w korkach: Koszty przejazdu na zakorkowanej trasie potrafią być nawet dwa razy wyższe niż za przejazd tą samą trasą poza godzinami szczytu. 
2. Dystans do auta: Flota pojazdów firm carsharingowych ciągle rośnie, ale nadal często się zdarza, że najbliższy samochód jest kilkadziesiąt minut drogi od potencjalnego najemcy.
3. Ryzykowne zasady: Potencjalne mandaty spowodowane niedopilnowaniem formalności przez firmę carsharingową lub niejasne zasady regulaminów w razie kolizji. 

Technologie wspierające Carsharing

1. Aplikacje mobilne: Umożliwiają użytkownikom rezerwację, otwieranie i zamykanie pojazdów oraz monitorowanie kosztów podróży w czasie rzeczywistym. Aplikacje często oferują mapy z lokalizacjami dostępnych pojazdów.
2. Telemetria: Systemy GPS i inne technologie śledzenia pomagają zarządzać flotą pojazdów, monitorować ich lokalizację, stan techniczny oraz styl jazdy użytkowników.
3. Bezkluczykowy dostęp: Technologia RFID, Bluetooth czy Internet umożliwia otwieranie i uruchamianie samochodów bez fizycznego klucza, co zwiększa wygodę użytkowania.

Fig 5. Reklama firmy Carsharing

Prawne kontrowersje

1. Kierowca odpowiada za stan pojazdu i dokumenty umożliwiające poruszanie się samochodem po drodze. W przypadku braku badania technicznego lub ważnego ubezpieczenia OC, mandatem zostanie ukarany kierowca pojazdu. 
2. Regulaminy korzystania z usług firm carsharingowych niejasno przedstawiają tematy ubezpieczenia oraz konsekwencji w razie kolizji. Często nie podają wprost ubezpieczyciela, a kary i dodatkowe koszty za spowodowanie kolizji są przedstawione bardzo ogólnie. 
3. Bardzo głośna, ale już rozwiązana kontrowersja carsharingu to dowód rejestracyjny samochodu. Przed 2018 rokiem za brak dowodu rejestracyjnego podczas kontroli policji był wystawiany mandat. Firmy carsharingowe nie chciały zostawiać dowodu rejestracyjnego w samochodzie z powodu ryzyka zgubienia, zniszczenia czy kradzieży, więc każdy przejazd wynajmowanym samochodem kończyłby się mandatem w razie kontroli. W 2018 roku weszły przepisy wycofujące wymaganie odnośnie posiadania dowodu rejestracyjnego pojazdu w czasie kontroli.

Przyszłość Carsharingu

Wraz z rozwojem technologii autonomicznych pojazdów i inteligentnych systemów zarządzania ruchem, carsharing może stać się jeszcze bardziej popularny. Autonomiczne pojazdy mogą umożliwić jeszcze łatwiejszy dostęp do usług transportowych, redukując koszty i zwiększając dostępność. Carsharing jest ważnym elementem przyszłości zrównoważonego transportu miejskiego, przyczyniając się do zmniejszenia liczby prywatnych samochodów na drogach i zwiększenia mobilności mieszkańców.

Inteligentna infrastruktura drogowa

Inteligentna infrastruktura drogowa (ang. Intelligent Transportation Systems, ITS) obejmuje zaawansowane systemy technologiczne stosowane w zarządzaniu ruchem drogowym i infrastrukturą transportową. Celem ITS jest poprawa bezpieczeństwa, efektywności oraz zrównoważoności systemów transportowych poprzez integrację technologii komunikacyjnych, informacyjnych i zarządzania ruchem. 

Komponenty inteligentnej infrastruktury drogowej:

1. Systemy zarządzania ruchem (TMS):
   1. Adaptacyjne systemy sygnalizacji świetlnej: Regulują sygnalizację świetlną w czasie rzeczywistym na podstawie aktualnych warunków ruchu, co pomaga zmniejszać zatory i skracać czas przejazdu.
   2. Detektory ruchu: Urządzenia monitorujące natężenie ruchu na drogach, wykrywające korki, wypadki i inne nieprzewidziane zdarzenia drogowe.
2. Komunikacja pojazd-pojazd (V2V) i pojazd-infrastruktura (V2I):
   1. V2V: Pojazdy komunikują się między sobą, przekazując informacje o prędkości, kierunku jazdy, nagłych hamowaniach czy warunkach drogowych. Dzięki temu mogą unikać kolizji i optymalizować swoje trasy.
   2. V2I: Pojazdy komunikują się z elementami infrastruktury, takimi jak sygnalizacja świetlna, znaki drogowe czy systemy zarządzania ruchem, co pozwala na lepsze zarządzanie ruchem i informowanie kierowców o warunkach na drodze.
3. Systemy informacji dla kierowców:
   1. Dynamiczne tablice informacyjne: Wyświetlają aktualne informacje o warunkach drogowych, wypadkach, zamknięciach dróg czy dostępnych alternatywnych trasach.
   2. Aplikacje mobilne i nawigacyjne: Umożliwiają kierowcom dostęp do bieżących informacji o ruchu drogowym, nawigację w czasie rzeczywistym i ostrzeganie o zagrożeniach.
4. Systemy poboru opłat:
   1. Elektroniczny pobór opłat (ETC): Umożliwia automatyczne pobieranie opłat za przejazdy drogami płatnymi bez konieczności zatrzymywania się na bramkach.
   2. Opłaty za wjazd do stref miejskich: Systemy monitorujące wjazd do centralnych stref miejskich, pomagające zmniejszać ruch w zatłoczonych obszarach i promujące korzystanie z transportu publicznego.

Zastosowania ITS w praktyce

1. Systemy zarządzania ruchem w miastach: Miasta takie jak Los Angeles i Singapur korzystają z zaawansowanych systemów zarządzania ruchem, które optymalizują sygnalizację świetlną, monitorują ruch w czasie rzeczywistym i zarządzają trasami transportu publicznego.
2. Autostrady z inteligentnymi systemami: Autostrady w Holandii i Wielkiej Brytanii wyposażone są w systemy ITS, które monitorują natężenie ruchu, informują kierowców o warunkach drogowych i automatycznie dostosowują ograniczenia prędkości.
3. Strefy płatnego wjazdu do miast: Londyn i Sztokholm wprowadziły systemy opłat za wjazd do centrum miasta, które monitorują i zarządzają ruchem, zmniejszając korki i zanieczyszczenie powietrza.

Fig 6. Założenia krajowego systemu zarządzania ruchem GDDKiA

Inicjatywy

• Unia Europejska: Dyrektywy UE promujące rozwój inteligentnych systemów transportowych oraz wspierające rozwój infrastruktury dla pojazdów elektrycznych i autonomicznych.
• Stany Zjednoczone: Federalne i stanowe przepisy wspierające testowanie i komercjalizację autonomicznych pojazdów, a także rozwój technologii V2X.
• Chiny: Intensywna promocja technologii V2X i ITS, a także rozwój infrastruktury ładowania dla szybko rosnącego rynku pojazdów elektrycznych.

Przyszłość ITS

Wraz z postępem technologicznym i rosnącym zapotrzebowaniem na zrównoważone systemy transportowe, inteligentna infrastruktura drogowa będzie odgrywać coraz większą rolę w zarządzaniu ruchem i poprawie jakości życia w miastach. Rozwój autonomicznych pojazdów, jeszcze szybsze sieci komunikacyjne i zaawansowane systemy analizy danych przyczynią się do jeszcze bardziej efektywnego i bezpiecznego zarządzania ruchem drogowym. Inteligentna infrastruktura drogowa to kluczowy element nowoczesnych miast, który pomaga zwiększyć efektywność transportu, zmniejszyć negatywne skutki zatorów drogowych i poprawić bezpieczeństwo na drogach.

Źródła:

[1] nhtsa.gov/automated-vehicle-test-tracking-tool

[2] warpnews.org/transportation/self-driving-cars-are-safer-than-human-drivers-study-shows/]

[3] robotec.ai/selected-regulatory-aspects-of-autonomous-driving/

[4] sae.org/blog/sae-j3016-update

[5] natlawreview.com/article/dangers-driverless-cars

[6] southernchryslerjeepdodge.com/an-introduction-to-the-five-levels-of-autonomous-driving/

[7] https://punkta.pl/akademia/ciekawostki-ubezpieczeniowe/tajemnice-carsharingu/

[8] https://moto.infor.pl/auto/ubezpieczenie-pojazdu/5458799,Auto-na-minuty-a-brak-OC.html

[9] https://wysokienapiecie.pl/7693-carharing_wynajem_auta_na_minuty_test_vozilla_traficar_panek_4mobility/

[10] https://prawoitechnologia.pl/aktualnosci/nowe-technologie/bariery-prawne-w-rozwoju-car-sharingu-w-polsce.html

[11] https://mlodytechnik.pl/technika/30375-inteligentne-drogi

[12] https://drogi.gddkia.gov.pl/serwisy-gddkia/krajowy-system-zarzadzania-ruchem/zalozenia-kszr/co-to-jest-its

[13] https://www.modeshift.com/what-is-an-intelligent-transport-system-and-how-does-it-work/