„Bezzałogowy statek powietrzny” – choć mogło by się wydawać, że aby takim operować konieczna będzie szkoła wojskowa to w rzeczywistości taki „statek” dzisiaj możemy kupić nawet w supermarkecie – określenie to w swej definicji zawiera również najzwyklejsze, komercyjnie produkowane drony. Drony swoją historię mają dość długą, związaną z operacjami wojskowymi, ale do komercyjnego obrotu weszły całkiem niedawno. Jak to czasem bywa przy rozwoju nowej technologii prawne regulacje pojawiają się dopiero po czasie. Teraz gdy stoimy przed perspektywą wprowadzenia pojazdów w pełni autonomicznych rządzący czynią starania, aby przepisy nadążały za obecnym rozwojem tej technologii. Każda zautomatyzowana technologia transportowa niesie ze sobą duże zagrożenie w przypadku niepożądanego zachowania. Niezmiernie ważne jest, aby wprowadzać jasne przepisy prawne oraz by szerzyć ich znajomość oraz egzekwować ich przestrzeganie.

 

Pojazdy autonomiczne

Definicja pojazdu autonomicznego choć pozornie wydaje się intuicyjna to musi być ona doprecyzowana o poziom autonomii. Ogólne stwierdzenie, że pojazd autonomiczny to pojazd zdolny do samodzielnego reagowania na sytuacje drogową jest niewystarczające. System ABS, który obecnie posiada już większość samochodów wpisywałby się w tą definicję. Konieczne jest wyróżnienie poziomów autonomiczności pojazdów, aby je rozróżniać i dostosować przepisy do poszczególnych grup.

W polskim prawie definicja pojazdu autonomicznego została wprowadzona do Prawa o ruchu drogowym ustawą z dnia 11 stycznia 2018 r. o elektromobilności i paliwach alternatywnych i brzmi następująco:

Art.  65k.  [Definicja pojazdu autonomicznego]

Ilekroć w niniejszym oddziale jest mowa o pojeździe autonomicznym, należy przez to rozumieć pojazd samochodowy, wyposażony w systemy sprawujące kontrolę nad ruchem tego pojazdu i umożliwiające jego ruch bez ingerencji kierującego, który w każdej chwili może przejąć kontrolę nad tym pojazdem.

Definicja ta została wprowadzona w rozdziale „Wykorzystanie dróg na potrzeby prac badawczych nad pojazdami autonomicznymi”.

Poziomy autonomiczności

SAE International (Society of Automotive Engineers) definiuje 6 poziomów autonomiczności, gdzie pozom zerowy jest najniższym:

• Poziom 0: System wspomagania kierowcy – system pomaga kierowcy poprzez komunikaty lub chwilowe wspomaganie (np ABS, ostrzeżenie o zjeździe z pasa ruchu, wykrywanie pojazdów w martwym punkcie)
• Poziom 1: Asystent kierowcy – pojazd automatyzuje tylko jeden z elementów jazdy (np  utrzymywanie odległości od pojazdu lub centrowanie pasa ruchu)
• Poziom 2: Częściowa automatyzacja – pojazd ma kontrole nad wieloma elementami jazdy naraz, ale kierowca musi nadzorować pracę systemu
• Poziom 3: Warunkowa automatyzacja jazdy – pojazd jest w stanie w pewnych sytuacjach jechać samodzielnie, kierowca musi być gotowy na przejęcie kontroli jeżeli system zasygnalizuje taką potrzebę
• Poziom 4: Wysoka automatyzacja jazdy – pojazd jest w stanie jeździć samodzielnie, kierowca może na życzenie przejąć sterowanie. Mogą być określone warunki w jakich pojazd nie jest w stanie kierować samodzielnie i kierowca musi przejąć kontrolę chcąc jechać dalej.
• Poziom 5: Pełna automatyzacja – pojazd jest w stanie jeździć samodzielnie w każdych warunkach, elementy do manualnego sterowania nie są konieczne

Od 2017 roku sprzedawane w Europie samochody spełniają kryteria poziomu 0 gdyż obowiązkowo muszą posiadać system ABS. 

Tesla

Jednym z najpopularniejszych pojazdów z funkcją autopilota jest amerykańska Tesla. Zgodnie z powyżej opisanymi kryteriami jest ona pojazdem poziomu 2, ponieważ wymaga od kierowcy ciągłego nadzorowania pracy autopilota. Autopilot może działać jedynie jeżeli kierowca ma zapięte pasy i trzyma ręce na kierownicy. Inżynierowie w dalszym ciągu udoskonalają algorytmy i starają się osiągnąć kolejne poziomy autonomiczności. W listopadzie 2021 roku na Twitterze opublikowano obiecujące nagranie gdzie wizualizowane jest jak udoskonalone sieci neuronowe interpretują otoczenie. Dokładność wykrywania i interpretacji obiektów jest bardzo obiecująca, jednak adaptacja tego rozwiązania do samochodów nadal wymaga czasu. 

1/3 Some panoptic segmentation eye candy 🌈🤩 from a new project we are bringing up. These are too raw to run in the car, but feed into auto labelers. Collaboration of data labeling a large (100K+), clean, diverse, multicam+video dataset and engineers who train the models pic.twitter.com/RTERAxyRO0

— Andrej Karpathy (@karpathy) November 30, 2021

Bezpieczeństwo

Statystyki mówią, że około 95% wypadków spowodowanych jest błędem ludzkim. Pojazdy autonomiczne z pewnością mają potencjał by przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa na drogach. W wielu sytuacjach maszyny są w stanie zidentyfikować zagrożenie znacznie szybciej niż człowiek, a co za tym idzie szybciej zareagować. Jeżeli za sterowanie pojazdem odpowiada system to wyeliminowane są czynniki jak utrata koncentracji kierowcy lub rozproszenie uwagi oraz przyśpieszony jest czas reakcji, jak na przykład w takich sytuacjach:

Mimo to technologia ta niesie ze sobą ryzyko, gdyż każdy system może zawieść, a na drodze może się zdarzyć sytuacja z którą autopilot nie będzie sobie umiał poradzić.

Wykorzystanie sztucznej inteligencji do wspomagania kierowców jest powszechnie uznane, za zwiększające bezpieczeństwo i znaczna część społeczeństwa darzy samochody autonomiczne dużym zaufaniem. Niestety z tego powodu część osób lekceważy obowiązek zachowania nadzoru nad autopilotem i powierza mu pełne zaufanie, nie reagując nawet w oczywistych sytuacjach jak ta:

Kierowca – co to znaczy?

Obecnie osoba siedząca za kierownicą ponosi pełną odpowiedzialność za samochód w którym się znajduje, nie ma znaczenia czy kontrole miał autopilot, kierowca. Choć w pojazdach z autopilotem obecnie producenci wyraźnie zaznaczają, że kierowca zobowiązany jest do nadzorowania działania systemu już teraz zdarzają się przypadki pozwów sądowych do producentów samochodów z autopilotem, że to ich wadliwy system doprowadził do wypadku. Jesteśmy coraz bliżej opracowania pojazdów, które będą w stanie samodzielnie poruszać się po drodze. Ważną kwestią jest więc uregulowanie prawne tego typu pojazdów, aby określić jasno zasady odpowiedzialności za ewentualne wypadki i kolizje. 

Obecnie nie ma jasnych regulacji, a temat nie jest oczywisty – czy w przypadku pojazdu całkowicie autonomicznego odpowiedzialność ponosi producent, właściciel, osoba, która wysyła samochód w konkretną trasę, czy osoba którą taki samochód wiezie? 

Większość krajów jednak dostrzega zalety pojazdów autonomicznych i chcąc umożliwiać rozwój tej technologii stworzyło przepisy pozwalające na ich testowanie nawet na drogach publicznych, przy spełnieniu określonych warunków.

Regulacje UE

UNECE (Komisja Gospodarcza Organizacji Narodów Zjednoczonych) w 2014 roku rozpoczęto pracę nad sprawą rozwoju pojazdów autonomicznych. W 2016 udało się wprowadzić do Konwencji wiedeńskiej zapis umożliwiający dopuszczenie do transportu publicznego pojazdów autonomicznych i zniesiono zapis o ograniczeniu ich prędkości do 10km/h.

Wedle „Konwencji wiedeńskiej o ruchu drogowym” każdy pojazd w ruchu drogowym musi mieć kierowcę odpowiedzialnego za ten samochód. Dyskusyjnym tematem jest to, czy kierowca musi znajdować się w pojeździe, gdyż stwierdzone jest jedynie, że musi on być w stanie kontrolować pojazd. Przez niektórych interpretowane jest to w ten sposób, że osoba wybierająca trasę pojazdu autonomicznego jest osobą kontrolującą – więc w świetle prawa kierowcą. Z pewnością niezbędna jest tutaj klaryfikacja, by mieć pewność że poruszanie się po drodze pojazdu autonomicznego bez kierowcy jest zgodne z prawem międzynarodowym.

W 2018 roku powołano specjalną komisję do której zaproszono przedstawicieli państw nie tylko oni europejskiej ale rownież USA, Chin,  Japoni, Korei, RPA, Australii. Ich prace nadal trwają, a ich głównym celem jest uregulowanie kwestii bezpieczeństwa, testowania, komunikacji i cyberbezpieczeństwa pojazdów autonomicznych.

Drony

Drony czyli autonomicznie lub zdalnie sterowane, bezzałogowe statki powietrzne (BSP) niesamowicie szybko rozwinęły skrzydła w 21 wieku.Przyrząd który z początku mógł sie wydawać zabawką czy fajnym gadżetem nie służy jednak wyłącznie do zabawy i rekreacji.

Drony Znalazły zastosowanie w wielu gałęziach gospodarki, są stosowane m.in. w celach badawczych, naukowych, transportowych, militarnych, sportowych czy reklamowych. Wraz z rosnącą popularnością dronów rozwijają się również regulacje prawne ich dotyczące, w szczególności, że mamy tu do czynienia z beczpiecześtwem przestrzeni powietrznej. 

Unia Europejska dba aby regulacje dotyczące użytkowania dronów były zunifikowane na terenach krajów wspólnotowych.

Najnowsze przepisy

Przepisy latania dronem z 2022 roku określają nowe warunki dla BSP, które tym razem otwierają możliwość korzystania z drona dla szerokiej grupy odbiorców.

Prawo latania dronem przysługuje teraz każdej osobie powyżej 16 roku życia, a jedynym warunkiem pozostaje zgłoszenie operatora drona do Urzędu Lotnictwa Cywilnego (ULC).

Prawo latania dronem z wyłączeniem ograniczenia wiekowego przysługuje w następujących sytuacjach:

• jeśli dron do użytku prywatnego nie przekracza masy 250 g
• jeśli dron jest zabawką zgodnie z dyrektywą WE o numerze 2009/48
• jeśli lot wykonywany jest w asyście osoby posiadającej uprawnienia do pilotażu BSP

Jeżeli natomiast dron posiada czujniki zbierające dane (warto zaznaczyć że kamera jest takim czujnikiem) to, aby odbyć taki lot należy zarejestrować urządzenie i posiadać licencje niezależnie od wagi i rodzaju drona.

W nowym prawie latania dronem zawarto podział ze względu na specyfikę miejsca wykonywania lotu, mając na uwadze kwestie bezpieczeństwa lotniczego. 

Wyróżniamy zatem przestrzeń otwartą, szczególną i certyfikowaną.

Przestrzeń otwarta ma najniższy stopień ryzyka, dlatego nie obowiązuje tu prawo jazdy na drona, czyli uprawnienie do wykonywania lotów. W przypadku dronów o większych rozmiarach, pilot drona będzie musiał dokonać rejestracji w ULC i przejść krótkie szkolenie zakończone egzaminem online. Po zaliczeniu takiego testu otrzymuje się prawo do lotów w przestrzeni otwartej z wykorzystaniem drona o masie do 25 kg.

W przepisach latania dronami w 2022 w kategorii otwartej ustalono maksymalny pułap lotów na 120 m. Zastosowano tutaj również kilka podkategorii, odnoszących się do masy BSP i jego bezpiecznej odległości od obiektów architektonicznych, czy zgromadzeń osób postronnych. Przykładowo, drony oznakowane jako A4 (o masie 9-25 kg) mogą być pilotowane w minimalnej odległości 150 m od ludzi i budynków.

Kiedy lot nie kwalifikuje się do kategorii otwartej trafia do kategorii szczególnej. Kategoria szczególna obejmuje operacje wymagające uzyskania zezwolenia od właściwego organu. Loty w tej kategorii będą oparte o ocenę ryzyka zarówno ze strony operatora jak i Urzędu Lotnictwa Cywilnego.

Najbardziej rygorystyczne kontrolowane są loty w kategorii certyfikowanej. 

Wykonanie lotu kwalifikuje się do kategorii certyfikowanej wówczas, gdy spełniony jest którykolwiek z warunków:

• lot odbywa się nad zgromadzeniami osób,
• operacja wiąże się z transportem osób,
• wiąże się z przewozem materiałów niebezpiecznych, które w razie wypadku mogą stanowić wysokie ryzyko dla osób trzecich.

Loty wymagają certyfikacji bezzałogowego systemu powietrznego na podstawie rozporządzenia  delegowanego (UE) 2019/945 i certyfikacji operatora oraz, w stosownych przypadkach,  uzyskania licencji przez pilota bezzałogowego statku powietrznego.

Zmiany regulacji przyniosą spodziewane doprecyzowanie przepisów w 2022 roku i poszerzenie możliwości dla pasjonatów dronów. W nowych zasadach latania dronem zawarto także postanowienia o obowiązku rejestracji, co pozytywnie wpływa na bezpieczeństwo i identyfikację BSP.

Wnioski

Choć temat prawnych regulacji może się wydawać dla nas daleki i mało interesujący, to musimy pamiętać, że nieznajomość prawa nie zwalnia nas z jego przestrzegania. Warto również co jakiś czas aktualizować wiedzę, gdyż temat jest na tyle świeży, że w dalszym ciągu regulacji są dopracowywane i aktualizowane. 

Dla programistów ważnym aspektem może być kwestia odpowiedzialności w pojazdach autonomicznych. Jak opisano powyżej niewykluczone jest, że w przyszłości prawna odpowiedzialność może spoczywać na developerach oprogramowania sterującego.

 

Źródła:

1. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20210000110
2. https://www.sae.org/binaries/content/assets/cm/content/blog/sae-j3016-visual-chart_5.3.21.pdf
3. https://www.easa.europa.eu/domains/civil-drones
4. https://www.gohero.pl/nowe-zasady-latania-dronem-zmiana-przepisow