Współczesne gospodarstwa domowe coraz częściej korzystają z zaawansowanych technologii, w tym robotów, które służą nie tylko do rozrywki, ale przede wszystkim do usprawniania codziennych obowiązków. Roboty sprzątające, pomagające w kuchni czy opiekujące się osobami starszymi, stają się nieodłącznym elementem naszego życia. Robotyka domowa, choć na pierwszy rzut oka może wydawać się tylko kolejnym krokiem w rozwoju technologii, to w rzeczywistości przekształca naszą codzienność, wprowadzając nowe wzorce interakcji między człowiekiem a maszyną. Roboty takie jak Roomba czy roboty opiekuńcze już teraz odgrywają kluczowe role w wielu gospodarstwach domowych, jednak ich wszechobecność stawia przed nami nowe wyzwania etyczne i społeczne.

Na początku warto wspomnieć, czym tak naprawdę są roboty domowe. Według IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers), globalnej społeczności zajmującej się inżynierią, informatyką i technologią, inteligentne roboty domowe lub roboty konsumenckie to “roboty, które można kupić i używać dla zabawy lub do pomocy w zadaniach i obowiązkach”. [1] Choć często wyobrażamy sobie roboty jako humanoidalne postacie, w rzeczywistości najczęściej nie mają one ludzkiego wyglądu. Przykładami takich robotów mogą być przede wszystkim roboty sprzątające np. odkurzacze, myjące okna, zajmujące się kuchnią czy inne urządzenia codziennego użytku wzbogacone w nowoczesne sensory i dostęp do Internetu wspomagające nasze codzienne życie.

Zaskakująco, marzenie o robotach przejmujących większość obowiązków domowych towarzyszy nam od lat, aczkolwiek produkty dostępne na rynku najczęściej jedynie ułatwiają lub przyspieszają wykonywanie pewnych czynności, jak na przykład zmywanie naczyń czy pranie, pozostawiając człowiekowi nadal pewną rolę w procesie. Dotychczas nie osiągnęliśmy jeszcze poziomu, w którym robot mógłby w pełni nas zastąpić, wykonując magicznie, prace związane z praniem, prasowaniem i układaniem ubrań w szafie. Jednakże wydaje się, że kluczowym elementem, który może przyspieszyć realizację tego marzenia, jest rozwój Sztucznej Inteligencji i uczenia maszynowego, które w ostatnich latach rozwijają się zaskakująco szybko. Według naukowców, może to być przełom, który zmieni nasz dotychczasowy świat. Warto tu wspomnieć o humanoidalnych robotach, takich jak Tesla Boty, które obecnie są intensywnie szkolone i potencjalnie w przyszłości mają towarzyszyć człowiekowi w codziennych obowiązkach. [2]

W dzisiejszych czasach, gdzie technologia coraz bardziej wnika w nasze codzienne życie, kwestie dotyczące prywatności stają się coraz bardziej palące. Domy, pełne wspomnień, intymnych chwil i osobistych przestrzeni, są ostatnim bastionem naszej prywatności. To tutaj czujemy się najbezpieczniej i najbardziej swobodnie, często nieświadomi, że oczy obcych mogą próbować wtargnąć w naszą intymność. Wraz z rozwojem robotów domowych, mających ułatwiać życie, pojawiają się jednak nowe wyzwania i wątpliwości związane z ochroną naszego życia, jak i prywatności.

Bezpieczeństwo i błędy

Bezpieczeństwo użytkowania robotów domowych jest kluczowym aspektem ich integracji z codziennym życiem. Każde urządzenie, od prostych robotów sprzątających po zaawansowane maszyny opiekuńcze, musi być zaprojektowane z myślą o minimalizacji błędów i awarii, które mogłyby zagrozić życiu lub zdrowiu użytkowników. Dodatkowo, ważne jest zwrócenie uwagi na aspekty takie jak możliwość hakowania robotów i ich nadużyć.

Projektowanie oprogramowania dla robotów domowych niesie ze sobą wyzwanie zapewnienia bezpieczeństwa i niezawodności działania. Błędy w oprogramowaniu, choć często niezauważalne w codziennym użytkowaniu, mogą w przypadku robotów prowadzić do poważnych konsekwencji, od uszkodzenia mienia po zagrożenie zdrowia i życia ludzkiego.

Takim przypadkiem może być sytuacja 52-letniej mieszkanki miasta Changwon w Korei Południowej, która stała się ofiarą tego, co wielu uważa za wgląd w przyszłość dystopijną, w której pozornie nieszkodliwe roboty obracają się przeciwko swoim ludzkim panom. Kobieta drzemała na podłodze w domu, gdy odkurzacz zablokował się na jej włosach i je zasysał, błędnie uznając je za kurz. Ból spowodowany splątaniem włosów w wnętrzu urządzenia obudził kobietę ze snu. Nie mogąc się uwolnić, wezwała straż pożarną i została oswobodzona spod uścisku robota przez ratowników medycznych. [3]

Inna sprawa miała miejsce w innym domu, gdzie taki odkurzacz zaczął mieć “problemy z nawigacją” po roku użytkowania, zaczął się zderzać z przeszkodami, nie zbierać zanieczyszczeń i pomijać fragmenty podłogi. Według właścicielki odkurzacz spowodował szkody warte 3500 dolarów na listwach przypodłogowych i drzwiach frontowych. Sędzia Trybunału wydała decyzję, przyznając kobiecie zwrot 6000 dolarów, aby pokryć koszt urządzenia i odszkodowanie za naprawę spowodowanych szkód. Incydenty takie, choć rzadkie, rzucają światło na potencjalne niebezpieczeństwa związane z użytkowaniem tych urządzeń, szczególnie w kulturach, gdzie siedzenie na podłodze jest powszechne. Dlatego ważne jest zastosowanie rygorystycznych procedur testowania i walidacji oprogramowania przed wprowadzeniem produktu na rynek. [4]

W miarę jak roboty stają się bardziej zintegrowane z codziennymi systemami domowymi i połączone z Internetem, rośnie również ryzyko ataków hackerskich, które mogą prowadzić do przejęcia kontroli nad robotami. Ważne jest zastosowanie zaawansowanych technologii zabezpieczających, aby chronić roboty przed nieautoryzowanym dostępem i zapewnić prywatność oraz bezpieczeństwo użytkowników.

Prawo i ochrona prywatności

Kwestie prawne dotyczące robotów domowych są nadal przedmiotem debat. Prawa robota oraz ochrona danych osobowych jego użytkownika to tylko niektóre z dylematów, które muszą być adresowane przez prawodawców. Regulacje te powinny nadążać za szybkim rozwojem technologii, by chronić zarówno użytkowników, jak i same maszyny przed nadużyciami.

Ponieważ roboty domowe często są wyposażone w zaawansowane technologie monitorowania, takie jak kamery, mikrofony czy sensory, mogą one zbierać dane na temat codziennych nawyków swoich użytkowników. Potrzebne są jasne regulacje dotyczące tego, co roboty mogą rejestrować, jak przechowują dane i kto ma do nich dostęp. Problemem staje się również możliwość nadużyć, gdy dane są nielegalnie zbierane lub przekazywane trzecim stronom, co jest zagrożeniem dla prywatności użytkownika.

Jeden z przykładów takiego zagrożenia pojawił się w 2020 roku na mediach społecznościowych. Kontrowersyjne zdjęcia – jedno z nich ukazuje kobietę siedzącą na toalecie, a drugie dziecko leżące na brzuchu, spoglądające w kierunku obiektywu. Co ciekawe, te niepokojące obrazy nie zostały sfotografowane przez użytkowników, lecz przez testowe modele odkurzaczy automatycznych, w tym popularnego Roomba. Firma iRobot potwierdziła, że zdjęcia zostały wykonane przez zespół osób, które testowały te urządzenia. Byli to testerzy, nie klienci. Niestety, dane te wyciekły na platformy społecznościowe, wywołując lawinę krytyki i oburzenia. Ten incydent podnosi poważne pytania dotyczące prywatności i bezpieczeństwa danych osobowych w kontekście coraz większej integracji technologii w nasze codzienne życie.[5]

Innym nietypowym przykładem może być historia, w której nagrania z inteligentnego głośnika Amazon Alexa posłużyły jako dowód w sądzie w sprawie morderstwa. Przeanalizowane zostały nagrania komend głosowych wraz z czasami ich wypowiedzenia, pozwoliło to jednoznacznie stwierdzić, iż podejrzany mężczyzna rzeczywiście dokonał morderstwa na swojej żonie. Historia ta może wydawać się rodem z popularnego serialu Black Mirror, jednakże wydarzyła się w rzeczywistości. Co warto zaznaczyć, w sieci możemy znaleźć więcej podobnych nagłówków, o świadku w sądzie w postaci inteligentnego głośnika. Nietrudno sobie również wyobrazić, że wraz z rozwojem, inteligentni asystenci będą w stanie odpowiadać na pytania podobnie do ludzi i wtedy taki „świadek” niczym nie będzie różnił się od człowieka odpowiadającego na pytania.[6]

Pomimo iż takie wykorzystanie technologii może przyczynić się w słusznej sprawie, to również budzi wiele kontrowersji, poczynając od faktu nagrywania, i przesyłania tych informacji na serwery firm, gdzie nie mamy pewności co się z nimi dzieje, po potencjalne ataki i wycieki danych, a także sam fakt utraty naszej prywatności.

Regulacje dotyczące robotów muszą uwzględniać zarówno prawa użytkowników, jak i same maszyny. Można wspomnieć tutaj chociażby o przepisach RODO (Ogólnego Rozporządzenia o Ochronie Danych), które odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu przepisów dotyczących prywatności i danych osobowych. Niezbędne jest, aby roboty były zaprogramowane tak, aby przestrzegać tych zasad, szczególnie w kontekście gromadzenia i przetwarzania danych osobowych bez zgody użytkowników. Jest to istotne dla twórców i programistów robotów, aby zapewnić, że maszyny te działają w ramach etycznie akceptowalnych norm.

W kontekście etycznym pojawia się również pytanie, do jakiego stopnia roboty mogą i powinny być traktowane jako autonomiczne byty, zdolne do samodzielnego podejmowania decyzji. Przykładem mogą być roboty opiekuńcze, które podejmują decyzje dotyczące zdrowia i ludzi. Analiza współczesnych trendów w rozwoju technologii oraz ich potencjalnych implikacji w dziedzinie etyki prowadzi do złożonych kwestii, takich jak odpowiedzialność za działania robotów oraz poziom zaufania, jaki można im przyznać. Rozważając to zagadnienie, warto zauważyć, że procesy podejmowania decyzji przez autonomiczne roboty mają swoje odpowiedniki w ludzkim myśleniu etycznym. Podobnie jak ludzie rozważają priorytety zasad deontologicznych lub analizują konsekwencje różnych opcji, roboty także mogą przeprowadzać podobne procesy, które wpływają na ich zachowanie. Jednakże, istnieje pilna potrzeba zrozumienia, jaką rolę powinno odgrywać zaufanie w kontekście interakcji z robotami autonomicznymi. Czy możemy zaufać im, jeśli sposoby, w jakie podejmują decyzje, są niejasne dla nas? Czy ich działania będą przewidywalne i wyjaśnialne, czy też będą oparte na algorytmach uczenia się, które generują nieprzewidywalne konsekwencje? Jak zatem zaprojektować etyczne roboty, które będą nie tylko zdolne do samodzielnego podejmowania decyzji, ale także godne zaufania i odpowiedzialne za swoje działania?

Jednym z możliwych podejść może być strategia hybrydowa, łącząca wytyczne deontologiczne z możliwością uczenia się i adaptacji na podstawie doświadczeń. Tego typu podejście pozwoliłoby na przewidywalność w działaniu robotów, jednocześnie umożliwiając im rozwój własnych zasad etycznych na bazie praktyki. Jednakże realizacja takiej strategii niesie ze sobą istotne wyzwania, takie jak zdefiniowanie odpowiednich zasad moralnych, projektowanie efektywnych algorytmów uczenia się oraz zapewnienie transparentności i zrozumienia procesów decyzyjnych przez użytkowników. To także rodzi pytania o to, kto powinien ponosić odpowiedzialność za działania robotów  – producenci, użytkownicy, czy też same roboty.

Wpływ społeczny

Integracja robotów do codziennego życia przynosi nie tylko korzyści, ale i wyzwania społeczne. Roboty, przejmując obowiązki domowe czy opiekuńcze, mogą zmniejszyć potrzebę zatrudniania ludzi w tych rolach, co prowadzi do kwestii bezrobocia oraz zaniku relacji międzyludzkich. Technologie te przekształcają postrzeganie pracy i relacji społecznych, co wymaga przemyślanego wprowadzania tych technologii, aby zminimalizować negatywne skutki dla społeczeństwa. Wpływ robotów na relacje międzyludzkie, zwłaszcza w kontekście izolacji i zaniku umiejętności społecznych, również wymaga dogłębnej analizy.

Z badań społecznych przeprowadzonych w Polsce wynika, że 39 proc. osób powyżej 80. roku życia doświadcza poczucia pustki, 48 proc. z nich brakuje towarzystwa, zaś co trzecia osoba powyżej 75. roku życia mieszka sama. [5] Obserwowane są również trendy wzrostu depresji oraz liczby samobójstw, co niewątpliwie pogłębiła obecna przed kilku laty pandemia COVID-19. [6] 

Przytoczone statystyki budzą niepokój. Izolacja i brak więzi międzyludzkich mogą prowadzić do poważnych problemów emocjonalnych i psychologicznych. W kontekście rozwoju technologicznego, gdzie roboty coraz bardziej wchodzą w interakcje z ludźmi, istnieje pytanie, czy mogą one stanowić odpowiedź na to wyzwanie. Jest to kwestia etyczna, dotycząca tego, jak bardzo chcemy pozwolić maszynom na wchodzenie w sferę osobistych interakcji ludzkich​​ oraz wykonywanie zadań, które tradycyjnie je wzmacniały, jak opieka nad osobami starszymi bądź dziećmi. Roboty mogą przyczyniać się do zwiększenia izolacji społecznej niektórych osób, jednocześnie oferując nowe formy towarzystwa, które mogą zniwelować te efekty. Zatem roboty powinny być projektowane tak, aby wspierać zdrowe relacje społeczne i nie zastępować bezpośrednich ludzkich kontaktów.

Integracja robotów domowych wpływa również na rynki pracy przez zmniejszenie liczby dostępnych miejsc pracy w niektórych sektorach. Jednakże technologia może również tworzyć nowe role, takie jak programowanie, konserwacja i nadzór nad robotami. Ważne jest, aby rządy i instytucje edukacyjne reagowały na te zmiany poprzez oferowanie przekwalifikowań i edukacji, które przygotują pracowników na nowe wyzwania.

Podsumowanie, analiza, polemika

W dobie postępującej automatyzacji, etyka i społeczne implikacje obecności robotów w naszych domach zasługują na szczególną uwagę. Roboty domowe, choć wprowadzane z myślą o ułatwieniu codziennych czynności, generują znaczące dylematy moralne i etyczne. Rozwój robotów zdolnych do samodzielnych decyzji, szczególnie w kontekście opieki nad osobami starszymi czy dziećmi, otwiera debatę na temat granic tej autonomii. Ograniczenia robotów w zrozumieniu subtelnych niuansów ludzkich emocji stawiają pytanie o etyczne konsekwencje zastępowania bezpośrednich relacji międzyludzkich maszynowymi interakcjami.

Kwestie prywatności i bezpieczeństwa są równie ważne; dane gromadzone przez roboty, takie jak nagrania wideo czy dane z czujników, mogą być wykorzystywane niewłaściwie lub padać ofiarą cyberataków. Wymaga to od producentów i programistów wdrażania zaawansowanych metod zabezpieczeń oraz jasnych regulacji prawnych chroniących dane użytkowników.

Integracja robotów wpływa na rynki pracy przez zmniejszenie liczby dostępnych miejsc pracy w niektórych sektorach, co może prowadzić do zwiększenia bezrobocia i zmiany dynamiki społecznej. Konieczne jest stworzenie nowych ścieżek edukacyjnych i zawodowych dla ludzi, którzy mogą stracić pracę na skutek automatyzacji, oraz prowadzenie kontynuowanej debaty na temat roli, jaką chcemy przydzielić tym technologiom w naszym życiu.

Rozwój technologii domowych robotów jest niewątpliwie jednym z najbardziej ekscytujących, ale i wywołujących najwięcej kontrowersji trendów współczesnej technologii. Jak każde narzędzie, mogą one przynieść zarówno korzyści, jak i zagrożenia. Kluczem jest zatem odpowiedzialne podejście do ich projektowania, wdrażania i regulowania, które pozwoli wykorzystać ich potencjał przy jednoczesnym minimalizowaniu negatywnych skutków.

 

Artykuły i źródła:

1. L. Urquhart, D. Reedman-Flint & N. Leesakul (2019). Responsible domestic robotics: exploring ethical implications of robots in the home
2. P. Lin, K. Abney & G. A. Bekey (2010). Robot ethics: Mapping the issues for a mechanized world
3. R. H. van Genderen (2017). Privacy and Data Protection in the Age of Pervasive Technologies in AI and Robotics
4. G. Veruggio, F. Operto (2008) Roboethics: Social and Ethical Implications of Robotics
5. A. Vellino, F. Alaieri (2016) Ethical Decision Making in Robots: Autonomy, Trust and Responsibility Autonomy Trust and Responsibility
6. https://www.ecovacs.com/us/blog/home-robot-design
7. https://www.technologyreview.com/2024/01/16/1086647/excited-about-household-robots
8. https://www.theguardian.com/world/2015/feb/09/south-korean-womans-hair-eaten-by-robot-vacuum-cleaner-as-she-slept
9. https://www.nzherald.co.nz/nz/rogue-robotic-vacuum-cleaner-causes-35k-worth-of-damage-tribunal-hears/TBFAYSUKENBA3CAL4X7HLVF77A/
10. https://www.termedia.pl/mz/W-Polsce-samotnosc-ma-twarz-seniora,52751.html
11. https://www.seattletimes.com/seattle-news/data/deaths-of-despair-spiked-in-washington-in-2020-exceeding-deaths-from-covid-19/
12. https://www.businessinsider.com/roomba-photos-recorded-bathroom-leaked-from-test-units-irobot-says-2022-12?IR=T
13. https://antyweb.pl/morderstwo-amazon-alexa