W miarę jak technologia interfejsów mózg–maszyna (Brain-Computer Interfaces, BCI) rozwija się w zawrotnym tempie, ludzkość staje przed pytaniami, które jeszcze kilka dekad temu należały wyłącznie do domeny science fiction. Czy połączenie ludzkiego mózgu z superinteligentną sztuczną inteligencją to kolejny krok ewolucji? A może to początek erozji naszej tożsamości, prywatności i wolnej woli?

Granica między człowiekiem a maszyną zaczyna się zacierać

Kultura popularna od kilku dekad oswaja nas z obecnością androidów, cyborgów, neurochipów i tak dalej. Wystarczy wymienić Iron Man’a, Ropocop’a, Matrix czy choćby gry komputerowe, takie jak nasz rodziny Cyberpunk 2077 (to mogła być twoja reklama CDP). Przez długi czas wydawało się to być czystym science-fiction, pewnym futurystycznym trendem niewykraczającym poza Hollywood czy studia projektowe. Ostatnie lata przyniosły jednak zmianę, niejakie ożywienie i urealnienie pomysłów Stana Lee czy Franka Millera.

Projekty takie jak Neuralink Elona Muska czy badania nad BCI na uniwersytetach w MIT czy Stanfordzie pokazują, że połączenie neuronów z mikrokomputerami nie tylko jest możliwe, ale wręcz realne w przewidywalnej przyszłości. W teorii, taki interfejs może pozwolić nam komunikować się bez słów, pobierać wiedzę w czasie rzeczywistym, a nawet rozszerzać nasze zdolności poznawcze poza biologiczne ograniczenia. Dla przykładu wspomniany Neuralink, dzięki specjalnemu wszczepowi, umożliwił małpie obsługę komputera:

Oczywiście zwierzęta były przedmiotem zainteresowania naukowców długo wcześniej. Już w 1969 roku badacze z Waszyngtońskiego Uniwersytetu Medycznego w Seattle pokazali po raz pierwszy, że małpy są w stanie opanować zginanie ramion robota przy pomocy aktywności neuronalnej. Podobna praca opublikowana w latach 70. ustaliła, że małpy potrafią w szybkim tempie nauczyć się rozmyślnie kontrolować aktywnością, jeżeli były nagradzanie za generowanie odpowiednich wzorców aktywności neuronalnej. Prawdziwy rozwój badań nad BCI nastąpił jednak w latach 90., dzięki udziałowi takich naukowców jak Philip Kennedy (pierwszy dokorowy interfejs mózg-komputer), Yang Dan (zdekodowanie impulsów neuronowych) czy Miguel Nicolelis (odtwarzanie ruchów joystickiem małp sowich).

Nowa forma ewolucji?

Zwolennicy tej technologii mówią o „transhumanizmie” – idei, że człowiek może przekroczyć własne ograniczenia fizyczne i umysłowe dzięki technologii. Połączenie z AI może oznaczać narodziny nowego rodzaju świadomości: hybrydowej istoty łączącej biologiczne „ja” z cyfrowym „nad-ja”. Taki kierunek może nie tylko poszerzyć ludzką percepcję, ale także otworzyć drzwi do nowego etapu ewolucji – ewolucji zaprojektowanej, a nie wyłącznie naturalnej.

Już teraz widzimy pierwsze kroki w tym kierunku. Nowoczesne protezowane kończyny wyposażone w zaawansowane sensory i systemy sterowania potrafią reagować na impulsy nerwowe użytkownika, umożliwiając bardziej naturalne ruchy i precyzyjną kontrolę. W niektórych przypadkach protezy te są zintegrowane z układem nerwowym, co oznacza, że użytkownik może „czuć” dotyk za ich pośrednictwem. Implanty ślimakowe przywracają słuch osobom głuchym, a bioniczne oko Argus II dało szansę na częściowy powrót wzroku osobom z retinopatią pigmentową.

To już nie tylko zastępowanie utraconych funkcji, ale ich potencjalne ulepszanie. Pojawiają się projekty egzoszkieletów wspomagających poruszanie się czy nawet pozwalających ludziom zdrowym na zwiększenie siły i wytrzymałości. Jeśli dodamy do tego sztuczną inteligencję w postaci neuroimplantów, możemy mówić o prawdziwym udoskonaleniu człowieka – nie tylko w kontekście ciała, ale też umysłu. Technologia może również odegrać kluczową rolę w korygowaniu wad genetycznych, np. przy użyciu narzędzi takich jak CRISPR. W połączeniu z AI, możliwe staje się opracowywanie spersonalizowanych terapii genetycznych, które w przyszłości mogą zapobiegać chorobom jeszcze przed ich wystąpieniem.

Wszystko to prowadzi do wizji, w której człowiek zyskuje realną kontrolę nad własną biologią – nie tylko odbudowując to, co zostało utracone, ale tworząc nowe możliwości, wcześniej zarezerwowane wyłącznie dla fantastyki naukowej. Idąc dalej, możliwe stałoby się wczesne wykrywanie i leczenie chorób już podczas ciąży. Sztuczna inteligencja umożliwiłaby stworzenie nowego typu człowieka, wolnego od jakichkolwiek wad fizycznych i psychicznych, nie ograniczonego niczym poza własnymi decyzjami w kontekście swojego życia. A i w tych decyzjach mogłaby pomagać – pytanie, czy taka kombinacja jest tego warta?

Ale za jaką cenę?

Z drugiej strony, pojawiają się głosy ostrzegawcze. Kto będzie miał kontrolę nad tą technologią? Czy połączenie z AI nie uczyni nas podatnymi na manipulację? Jakie dane będą zbierane z naszych mózgów? I co najważniejsze – czy integrując się z maszyną, nadal będziemy sobą? Już podczas pandemii COVID-19 pojawiły się teorie spiskowe na temat przeznaczenia szczepionek do kontrolowania ludzkich zachowań (może to prawda, moje słuchawki Bluetooth zaczęły się łączyć szybciej i mam zawsze 4 kreski zasięgu w T-Mobile). W dłuższej perspektywie głównymi oskarżonymi wydają się jednak nie koncerny farmaceutyczne (chociaż, gdyby mogły, na pewno wykorzystałyby taką sytuację), lecz firmy BigTech z Doliny Krzemowej, już teraz zakorzenione w naszej świadomości jako molochy technologiczne handlujące naszymi danymi i wpływające na nasze nawyki, zachowania, a nawet preferencje polityczne.

Już teraz pojawiają się żarty, że za 10 lat po opublikowaniu posta niezgadzającego się z polityką jakiejś firmy, nasze elektryczne auto wyłączy się na środku skrzyżowania albo nasz Smart Home zablokuje drzwi, żeby nie siać zamętu w społeczeństwie. Zetknięcie z AI w środku naszego mózgu może doprowadzić do napotkania oporu przy próbach wykonania jakiejś „niewskazanej” akcji. Pół biedy, jeśli będziemy świadomi, że to algorytm nas blokuje lub ogranicza. Gorzej w drugą stronę.

Pojawia się bowiem realne zagrożenie dla wolnej woli – jeśli nasze myśli będą mogły być analizowane, manipulowane lub współdzielone z jakimś modelem sztucznej inteligencji, gdzie kończy się decyzja jednostki, a zaczyna wpływ systemu? Nie trudno wyobrazić sobie sytuację, w której nie panujemy już nad naszym ciałem i decyzjami i nawet nie możemy tego przekazać na zewnątrz – jesteśmy bezwolną maszyną, pasażerem zamkniętym w naszym ciele. Nie dziwi zatem strach części społeczeństwa przed otwieraniem się na kolejne nowinki technologiczne, coraz śmielej ingerujące w nasze ciało.

Z kolei prywatność, już dziś będąca towarem deficytowym, może całkowicie zniknąć, jeśli nasze wewnętrzne przeżycia staną się cyfrowo dostępne. Żadne popupy na wyrażenie zgody o udostępnienie danych czy lokalizacji już się nie będą pojawiać, bo AI sam sobie je weźmie, prawdopodobnie jako warunek rejestracji w ludzkim umyśle. Być może na tym etapie. prywatność przestanie być wartością sama w sobie i odejdzie w zapomnienie (prawdopodobnie na tym etapie rozwoju ludzkość porzuci jeszcze kilka dawnych pryncypiów: szczerość, poświęcenie; miejmy nadzieję, że nie empatię).

Tego typu problem był w ostatnich latach wiele razy poruszany i nawet prezentowany w popkulturze, jak np. w odcinku kontrowersyjnego serialu Netflix „Black Mirror: The Entire History of You.” Rozwiązania takie jak serialowe „ziarno”, mimo że są dla nas wciąż bliższe science-fiction niż rzeczywistości, mocno skłaniają do refleksji jak mogłyby zmienić ludzkie codzienne życie, wspomnienia, relacje, nie wspominając o potencjalnych globalnych konsekwencjach.

Etyka na nowym poziomie

W tym kontekście kluczowe staje się pytanie: czy jesteśmy gotowi etycznie na tę technologię? Musimy zbudować solidne ramy prawne i moralne zanim technologia wyprzedzi zdolność społeczeństw do jej rozumienia. Potrzebna jest globalna debata z udziałem filozofów, etyków, naukowców, prawników i – przede wszystkim – obywateli. Należy również wziąć pod uwagę różnice kulturowe, prawne, społeczne oraz rozwoju technologicznego danego kraju czy regionu. Już teraz toczy się spór na temat regulacji sztucznej inteligencji, szczególnie w krajach Unii Europejskiej. Z jednej strony mogłoby to ograniczyć negatywne skutki nieopanowanego rozwoju tej technologii, z drugiej strony światowy wyścig w tej dziedzinie wymusza na wszystkich graczach jak najszybsze czynienie postępu. Nawet za cenę utraty tożsamości.

Bibliografia:

1. Nicolelis, M. A. L. (2011). Beyond Boundaries: The New Neuroscience of Connecting Brains with Machines—and How It Will Change Our Lives. Times Books.

2. Kennedy, P. R., Bakay, R. A. (1998). Restoration of neural output from a paralyzed patient by a direct brain connection. NeuroReport, 9(8), 1707–1711. https://doi.org/10.1097/00001756-199806010-00007

3. Dan, Y., & Poo, M. (2004). Spike timing-dependent plasticity of neural circuits. Neuron, 44(1), 23-30. https://doi.org/10.1016/j.neuron.2004.09.007

4. Lebedev, M. A., & Nicolelis, M. A. (2006). Brain–machine interfaces: past, present and future. Trends in Neurosciences, 29(9), 536-546. https://doi.org/10.1016/j.tins.2006.07.004

5. Elon Musk’s Neuralink. (2021). Neuralink demonstrates monkey playing Pong with brain chip. Neuralink [YouTube]. https://www.youtube.com/watch?v=rsCul1sp4hQ

6. CD Projekt RED. (2020). Cyberpunk 2077 [Video game]. CD Projekt.

7. Brody, B. A. (2007). Ethical Issues in Biotechnology. Rowman & Littlefield.

8. Bostrom, N. (2005). Transhumanist values. Ethical Issues for the 21st Century, Philosophical Documentation Center, 4(1), 3-14. https://nickbostrom.com/ethics/values.html

9. European Commission. (2021). Proposal for a Regulation laying down harmonised rules on artificial intelligence (Artificial Intelligence Act). https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52021PC0206

10. Wikipedia. (2024). Interfejs mózg–komputer. Wikipedia – Wolna Encyklopedia. https://pl.wikipedia.org/wiki/Interfejs_m%C3%B3zg%E2%80%93komputer

11. Black Mirror: The Entire History of You. (2011). Black Mirror, sezon 1, odc. 3. Reż. Brian Welsh. Channel 4 / Netflix.

12. Gaskell, G., et al. (2019). Public views on emerging technologies in Europe. Science, Technology, & Human Values, 44(1), 42–65. https://doi.org/10.1177/0162243917739148

13. Peters, M. A. (2019). The digital university, big data, and algorithms. Educational Philosophy and Theory, 51(6), 585-590. https://doi.org/10.1080/00131857.2018.1425991