System kontrolujący z kim się spotykasz, gdzie pracujesz oraz do jakiej szkoły pójdą Twoje dzieci? To nie fikcja, a rzeczywistość milionów obywateli mieszkających w Chinach. Poznaj jak żyją ludzie kontrolowani przez państwo i zdecyduj czy chciałbyś tak żyć? Zobacz jak działa zwiększanie stabilności społecznej i szerzenie “kultury szczerości”.

Od 2020 roku w Chińskiej Republice Ludowej oficjalnie działa system zaufania społecznego, który ma na celu polepszenie jakości życia jej obywateli. Ale czym on tak naprawdę jest? Przynosi jakieś korzyści? Co na to ludzie?

System zaufania społecznego, system kredytu społecznego (SCS, ang. Social Credit System, chiń. 社会信用体系 pin. Shèhuì xìnyòng tǐxì) – to krajowy system oceny obywateli, opracowany i wprowadzany przez rząd Chińskiej Republiki Ludowej, który po wdrożeniu w 2020 roku miał obejmować ponad 1.3 miliardów obywateli tego państwa. W swoich założeniach system miał umożliwiać standaryzację funkcji ratingu kredytowego oraz przeprowadzenie oceny finansowej i społecznej przedsiębiorstw, instytucji rządowych, osób fizycznych i organizacji publicznych. Ideą było (i nadal jest, ponieważ system cały czas się rozwija) stworzenie jednolitego systemu ewidencji, który umożliwiałby śledzenie i ocenę ww. podmiotów. W działaniu programu wykorzystuje się systemy masowej inwigilacji, takie jak np. Skynet, a do jego działania używa się rozpoznawania twarzy, analizy big data oraz szeroko pojętej sztucznej inteligencji.

System Zaufania Społecznego w transkrypcji chińskiej 社会信用体系 zapisuje się jako shèhuì xìnyòng tǐxì. Z czasem ewoluowało znaczenie terminu xinyong (chiń. 信用), które pierwotnie oznaczało bycie godnym zaufania i uczciwym człowiekiem, i powiązano je z bankowością, dlatego też dzisiaj karta kredytowa w Chinach określana jest jako xinyongzheng (chiń. 信用证), co w dosłownym znaczeniu oznacza: karta zaufania.

Historia

Idea systemu zaufania społecznego ma głębokie historyczne korzenie w chinach. Jako prekursor tego systemu można wskazać Bǎojiǎ (保甲) system prawny zaprojektowany przez wielkiego chińskiego Shang Yang już w IV wieku p.n.e. Poniższy fragment z pracy Bayer, Vasilyeva i Vetrenko zarysowywuje jego działanie.

“Shang Yang, ordered the people to split into groups of 5–10 families (so called commune) to observe each other, thus bearing collective responsibility for the crimes committed. And even for minor misconduct, the punishments were severe. The law also prescribed that there should be plates on the doors of houses with a list of all family members, and the elder (the one, being responsible for the commune, mentioned above) regularly reported on all movements of residents to their superiors. This system was called “baojia” and for many centuries it periodically appeared again and again in China — mutual responsibility.”

Przez następne dwa milenia na terenie Chin toczyły się debaty w tej tematyce pomiędzy dwoma kierunkami filozoficznymi:

• Legizm (Shang Yang) głoszący, że:
  • Przestrzegane powinny być wszystkie publicznie i jasno ogłoszone prawa wydane przez prawowitego władcę.
  • Powinny być przestrzegane niezależnie od ich moralnego znaczenia.
  • Każdy jest równy wobec prawa.
  • W celu egzekwowania prawa powinien istnieć rygorystyczny system kar i nagród.
• Konfucjanizm postulujący:
  • Prawa naturalne i prawa pozytywne przeczą koncepcji człowieka, jako istoty społecznej, który osiąga swe człowieczeństwo poprzez proces socjalizacji, polegający na wykonywaniu przypisanych mu obowiązków i służeniu innym.
    
  • Prawa stanowione nie jest uważane niezbędny element społeczeństwa.
    
  • Standardy etyczne powinny być wpajane ludziom poprzez dobry przykład i edukację.

Wpływ konfucjanizmu na Chińska kulturę jest znacznie większy, dla zainteresowanych link Małgorzata Kania Wpływ konfucjanizmu na kształtowanie się systemu prawa w Chinach

Te dwa kierunki zapewniły fundamenty do rozwoju naukowego zarządzania(Management science) z którego prowadzi już prosta droga do wielkiej wizji chińskiej partii komunistycznej określanej mianem data-driven governance.

Ale aby móc to w pełni zrozumieć trzeba zdać sobie sprawę jaki aktualny cel ma chińska partia komunistycznej.

I nie ma lepszego źródła niż słowa Xi Jinping z 2013 roku definiującego chiński sen (Zhōngguó Mèng 中国梦)(w analogii do amerykańskiego snu)(fragment z pracy Bayera, Vasilyeva i Vetrenko):

“It is imperative to follow the Chinese path, that is, the path of socialism with Chinese
characteristics. The Chinese nation is a nation of outstanding creativity. Since we
managed to create a great Chinese civilization, then, all the more, we will be able to
continue and expand the development path corresponding to Chinese realities.
• It is necessary to exalt the unity of the Chinese people, based on trust, the Chinese
spirit, the core of which is patriotism, as well as the spirit of the era, the core of which
is reform and innovation.
• The forces of the nation, which are born of the great cohesion of 56 nationalities of
the 1.3 billion people, should be combined. The Chinese dream is the dream of the
whole nation and the dream of each Chinese individually”

Najważniejszym słowem padającym w powyższym fragmencie jest trust – lojalność(sic!). Zgodnie z tradycjami konfuncjanizmu ta lojalność jest tożsama z harmonią pomiędzy: człowiekiem, społeczeństwem i stanem.

W konfuncjaniźmie harmonia jest najwyższym celem i obowiązkiem człowieka, osiągana jest przez samo doskonalenie i życie zgodnie z zasadami i normami społeczeństwa. Ważnymi jej elementami są rytuały i obyczaje.

Samodoskonalenie rozumiane jest jako przezwyciężanie samego siebie jako jednostki oddzielnie od swojej rodziny i społeczeństwa oraz wypełnianie swoich obowiązków publicznych. W tym chińskiego snu.

Praktyczną implementacją tych wartości jest właśnie System zaufania społecznego:

• (legizm) zgoda na potrzebę moderacji praw,
• (konfucjonizm) pragnienie pełnego otwartego życia,
• (legizm) zaostrzenie sprawiedliwości poprzez wykorzystanie obiektywnej sztucznej inteligencji,
• (konfucjanizm) zdefiniowanie norm i wartości dla ogółu populacji.

Stosowanie zaawansowanych technologicznie narzędzi takich jak sztuczna inteligencja i analiza Big data jest zgodna także z Taoizmem(chińskim systemem filozoficznym, który najłatwiej opisać jako płynięcie zgodnie z nurtem).

Powstanie i rozwój

Źródła podają różne daty powstania idei i projektu SCS. Najwcześniejsze doniesienia sięgają lat 90-tych kiedy to zrodziła się potrzeba oceny ratingu kredytowego w Chinach. Szczególnie potrzebne było to w obszarach wiejskich, gdzie osoby prywatne jak i małe firmy często nie miały prowadzonych odpowiednich dokumentacji finansowych ani historii kredytowych.

W 2013 roku Chiński Najwyższy Sąd Ludowy rozpoczął tworzenie czarnej listy dłużników, którzy nie zapłacili grzywien sądowych. Znalazło się na niej 32 000 nazwisk. Był to pierwszy krok do powstania SCS. Lista ta zaczęła być wykorzystywana przez niektóre przedsiębiorstwa do negatywnego oceniania punktacji kredytowych swoich klientów.

W 2015 roku Ludowy Bank Chin przyznał ośmiu firmom pozwolenia na prowadzenie badań i opracowanie systemów do oceny obywateli. Wśród tych podmiotów znajdywały się m.in. firma podległa pod spółkę Alibaba, serwisy randkowe oraz ride-sharingowe. Każda branża skupiająca duże ilości klientów oraz duże ilości danych była mile widziana przy pomocy w tworzeniu nowego narzędzia. Niedługo później powstały komercyjne programy pilotażowe, które, za zgodą rządu Chin, miały testować przygotowane rozwiązania.

Początkowo uważano, że zarządzaniem SCS powinna zająć się firma prywatna, jednak w 2017r. rząd Chin uznał, że administracja powinna być prowadzona przez stronę trzecią, co spowodowało że żadna z firm i żaden z ich programów pilotażowych nie otrzymał licencji ani autoryzacji na dostarczanie systemu sprawdzalności kredytowej. Powód był bardzo prosty: brak kontroli rządu oraz brak współpracy w zakresie udostępniania danych między firmami rozwijającymi swoje programy. Ostatecznie w tym samym roku Ludowy Bank Chin wydał 3-letnią licencję jednemu z przedsiębiorstw, które miało udziały we wszystkich pozostałych firmach pilotażowych. Pozwoliło to państwu zachować kontrolę i nadzorować tworzenie nowych programów.

Do 2018 roku testowano nowe programy pilotażowe bez oficjalnego wdrożenia. Prywatne programy pilotażowe nie zostały wykorzystane, a pozostawiono je jedynie na użytek własny np. w ramach programów lojalnościowych.

Testy praktyczne

W grudniu 2017 roku wybrano „miasta modelowe”, które miały być przykładem do wprowadzenia SCS. Wprowadzono wtedy czarne oraz czerwone listy, a same pilotaże w miastach uznano za udane w zakresie ich obsługi oraz tworzenia „platform wymiany kredytów” oraz „działań na rzecz wymiany z innymi miastami”.

W miastach modelowych testowano systemy wielopoziomowe, w których w każdej dzielnicy wybierane były osoby, które przekazywały wyniki do wyższych instancji, a także niektóre eksperymenty umożliwiały obywatelom odwołanie się od przyznanych im punktów.

Wg stanu na rok 2018 na terenie Chin samorządy lokalne wprowadziły ponad 40 różnych eksperymentów SCS, które nadzorowane są przez państwo. W tamtym czasie nie było jeszcze wiadomo, czy system krajowy będzie opierał się na wielu czarnych listach i wynikach z poszczególnych prowincji prowadzonych zarówno przez prywatne firmy jak i agencje rządowe, czy tez będzie to wielki i jednolity system.

Od maja 2018 roku weszły w życie ograniczenia dotyczące obywateli i przedsiębiorstw o niskim rankingu kredytu społecznego a tym samym o niskiej wiarygodności. W tamtym czasie kilka milionów osób znalazło się na czarnej liście i odmówiono im podróży samolotami i szybką koleją. W 2019 roku było to już 13 milionów ludzi. Ograniczenia te były pierwszym krokiem w kierunku stworzenia ogólnokrajowego systemu kredytów społecznych.

W 2020 roku, aby poprawić ocenę kredytową, firmy musiały dostosować się do przepisów rządowych dotyczących przestrzeganie wytycznych w zakresie ograniczania emisji COVID-19.

Do 2021 roku systemy kredytowe dla samorządów lokalnych były słabo rozwinięte i przypominały motywacyjne programy lojalnościowe, takie jak te prowadzone przez linie lotnicze. Uczestnictwo w nich było dobrowolne i nie dawały one żadnych korzyści poza pewnymi niewielkimi nagrodami. W obawie przed nadmiernym naciskiem rząd chiński w pewnym momencie zakazał karania za niskie wyniki i drobne wykroczenia.

Miasto	Xiamen	Wuhu	Hangzhou
Populacji	210,059	60,000	1,872,316
Procent	5%	1.5%	15%

Przykładowe dane dotyczące ludzi uczestniczących w programach pilotażowych w 2018 roku.

Dlaczego powstał i do czego jest wykorzystywany

Głównym powodem dla którego system został stworzony była potrzeba oceny ratingów kredytowych różnych podmiotów w Republice Ludowej Chin. Pierwotne założenia SCS były stosunkowo szlachetne, bo miały brać pod uwagę na takie tematy jak problem próżni moralnej, niewystarczający nadzór rynkowy i nierówności dochodowe związane ze zmianami gospodarczymi oraz społecznymi po reformie gospodarczej z 1978 roku, w wyniku których w społeczeństwie pojawiło się wiele problemów jak np. skandale związane z bezpieczeństwem żywności, łamanie prawa pracy, kradzież własności intelektualnej, korupcja, brak zaufania do rządu.

Cel

Głównym celem działania systemu były i są firmy, a związane jest to ze skandalami związanymi z:

• notorycznym nieprzestrzeganiu praw pracownika
• sprzedawaniem żywności przygowanej w nieodpowiednich warunkach
• niekontrolowanym zanieczyszczaniem środowiska

Ważną cechą tego systemu  jest to, że bardzo szybko można dostosować wytyczne do sytuacji. Pozwala to na bardzo szybkie reagowanie na wszelkiego rodzaju problemy i piorytetyzowanie odpowiednich praw i regulacji. Wadą jest to, że z powodu tej nagłości jest łatwiej o nadużycia.

W artykule ze strony metrics dobrze opisany jest przykład sprawnej i skutecznej reakcji:

The response to Covid-19 is a case in point: The SoCS was rapidly deployed to track and sanction violations of pandemic prevention measures, to stabilise prices and to later stimulate the safe and orderly return to the workplace. In various cities, citizens that attempted to evade quarantine, refused to have their temperature taken at checkpoints, or intentionally concealed their travel history to hard-hit areas were added to the blacklist.

But in a move that took account of the financial strains wrought by the pandemic, the system was also adjusted to introduce a grace period so debtors (individuals and companies) could avoid being blacklisted and allow flexibility for companies that held back salaries, especially for migrant workers.¹⁶

Na czym to polega

Rządowe systemy kredytu społecznego koncentrowały się na budowie systemów o jasnych regułach, komercyjne zaś stosowały bardziej skomplikowane systemy ratingowe często oparte o algorytmy sztucznej inteligencji. W komercyjnych programach obywatele zaczynają z wynikiem początkowym, do którego są dodawane lub odejmowane punkty w zależności od podejmowanych przez nich działań. Algorytmy wykorzystywane do przyznawania punktów w komercyjnych programach pilotażowych pozostają nieznane, choć źródła podają, że niektóre wykorzystują analizę big-data i sztuczną inteligencję. Zaś w programach rządowych trafiają na czarne i czerwone listy. Działania jak i przypisane do nich punktacje często dostępne są w publicznych katalogach.

W Chinach istnieje wiele systemów kredytu społecznego. Wyróżnia się 4 główne i niezależne od siebie typy systemów (chociaż podziałów jest dużo więcej)- każdy z nich kieruje się własnymi zasadami i logiką:

• System wiarygodności biznesowej (商务诚信体系) – system czarnych list dla przedsiębiorstw regulowany przez system ratingu kredytów finansowych Ludowego Banku Chin oraz system ratingu kredytów komercyjnych.
• System wiarygodności rządu (政务诚信体系) – system oceny skierowany do urzędników i instytucji państwowych.
• System społecznej wiarygodności (社会诚信体系) – system czarnych list dla osób prywatnych – najbardziej zbliżony do chińskich systemów masowej inwigilacji.
• System społecznego zaufania do wymiaru sprawiedliwości (司法公信体系) – system czarnych list dla osób prywatnych regulowany przez Najwyższy Sąd Ludowy.

Nie istnieje zatem jednolita, numeryczna punktacja dla firm i osób indywidualnych – są za to krajowe i lokalne platformy, które stosują różne systemy oceny. Z powodu tych różnic oraz fragmentarycznej budowy systemu, informacje dotyczące punktacji często są sprzeczne.

Komercyjne programy oceny kredytu społecznego	Państwowe programy oceny kredytu społecznego
oparte na systemach punktowych dobrowolne działanie w ramach programów lojalnościowych	oparte na jasnych regułach stosują czarne i czerwone listy raczej obowiązkowe nadzorowane przez różne podmioty rządowe

Porównanie komercyjnych i państwowych rozwiązań.

Rząd prowadzi wiele takich czarnych list dla różnych rodzajów wykroczeń. Firmy jak i osoby prywatne mogą odwoływać się od naruszeń na drodze sądowej jednakże po wpisaniu na czarną listę czas oczekiwania na usunięcie z niej wynosi zwykle od 2 do 5 lat, chyba że taka osoba wypełni zobowiązania prawne lub zastosuje środki zaradcze. Przykładowe przestępstwa karane wpisaniem na czarną listę to m.in. niepłacenie podatków w terminie, niemożność utrzymania niezbędnych licencji, produkcja towarów niskiej jakości oraz nieprzestrzeganie zasad ochrony środowiska.

Co ciekawe system nie działa poza kontynentalnymi Chinami czyli w Macau oraz w Hink Kongu. Obecne plany nie rozróżniają również firm chińskich oraz zagranicznych co sprawia, że firmy zagraniczne również zostaną objęte systemem.

Co zyskują i tracą obywatele

System ma zarządzać nagrodami i karami dal firm, instytucji i osób prywatnych na podstawie ich zachowań ekonomicznych i osobistych.

Kary obejmują m.in.:

• wzmożone audyty i inspekcje rządowe w firmach
• zakaz podróżowania
• wolniejszy Internet
• zmniejszanie szans na zatrudnienie
• wykluczenie z prywatnych szkół, hoteli, prestiżowych prac
• publiczne zawstydzanie

Nagrody obejmują m.in.:

• rzadsze kontrole i audyty w firmach
• zniżki na rachunki za energię
• szybsze zatwierdzanie usług rządowych
• możliwość wypożyczania rowerów, samochodów i hoteli bez konieczności wpłacania kaucji
• lepsze oprocentowanie w bankach
• ulgi podatkowe

Według Chińskiej Narodowej Komisji Rozwoju i Reform z danych na czerwiec 2019r. osobom „niegodnym zaufania” odmówiono 6 milionów biletów szybką koleją oraz 27 milionów biletów lotniczych i aż 4.4 milionów z tych ludzi postanowiło wypełnić swoje obowiązki prawne. W niektórych miastach dzieci pochodzące z rodzin o niskim zaufaniu społecznym nie są dopuszczane do prywatnych szkół lub na uniwersytety. Niektóre dane osobowe osób z czarnych list celowo udostępnia się społeczeństwu i umieszcza w Internecie oraz w miejscach publicznych takich jak kina i autobusy.

Poza rządowym rozwiązaniem istnieje wiele rozwiązań komercyjnych, w których udział był dobrowolny – obywatele mogą w każdej chwili z nich zrezygnować jak i zapisać się do nich.

Trzeba zaznaczyć, że kary obejmują niewielki procent osób:

Przykładowe zasady i reguły

Większość działań w ramach SCS dokumentuje się na profilu kredytowym danej osoby. Wyjątkami są programy próbne prowadzone w wybranych miastach.

Rok wprowadzenia	Wprowadzone reguły
2016	Starsi mieszkańcy Szanghaju mogą pozwać członków rodziny, jeżeli Ci nie odwiedzają ich regularnie. W przypadku odmowy takie osoby zostają wpisane na czarną listę.
2018	W Pekinie i Shenzhen dane osób naruszających przepisy są publicznie wyświetlane na ekranach przy przejściach dla pieszych, a przejazdy na czerwonym świetle mogą być rejestrowane w profilach kredytowych.
2018	Osoby zalegające ze spłatą zobowiązań na terenie całego kraju mają ograniczony dostęp do zakupu biletów kolejowych i lotniczych.
2019	W Guangzhou za oszukiwanie na egzaminach państwowych, prowincjonalnych i miejskich obywatele otrzymują negatywny wpis w profilu kredytowym.
2019	W Guangzhou za nieuczciwe wykorzystanie cudzych kart identyfikacyjnych, używanie fałszywych dowodów tożsamości lub zajmowanie miejsc innych osób otrzymuje się negatywny wpis w profilu kredytowym.
2019	W Shenzhen osoby powyżej 14 lat, które naruszą przepisy ruchu drogowego, po złapaniu będą otrzymywać negatywny wpis w profilu kredytowym. Dla osób poniżej 14 roku życia ich prawni opiekunowie będą musieli wziąć udział w kursach edukacyjnych lub wypełnić określone świadczenia socjalne w przeciwnym razie otrzymają negatywny wpis w profilu kredytowym.
2019	Osoby i przedsiębiorstwa w Hangzhou, które nie przestrzegają zasad segregacji odpadów, otrzymają negatywny wpis w profilu kredytowym i będą musieli zapłacić karę.
2019	W Pekinie nieodpowiednie zachowanie w środkach szybkiego transportu publicznego (głośne odtwarzanie muzyki, spożywanie posiłków), z wyjątkiem niemowląt i osób chorych, może skutkować wpisaniem na czarną listę.

Przykładowe reguły wprowadzane na przestrzeni kolejnych lat.

Istnieją inne systemy prowadzone w wersjach papierowych ale nie dają one takich informacji jak SCS – nie pozwalają na uzyskanie ich tak szybko oraz są trudniejsze w tworzeniu i utrzymaniu.

Samorządy lokalne są zachęcane i nagradzane przez system kredytu społecznego, jeśli z powodzeniem wdrażają i wykonują polecenia rządu centralnego. Sąd jednej z prowincji w Chinach udostępnił aplikację pokazującą gdzie w promieniu 500 metrów znajdują się osoby zadłużone i zachęcał użytkowników do zgłaszania osób, które ich zdaniem są w stanie spłacić swoje długi. Istnieją również serwisy internetowe które umożliwiają użytkownikom udostępnianie swoich wyników rankingu społecznego. To pozwala pokazać się z „lepszej strony” i budować swój prestiż. Przykładem jest serwis randkowy Baihe. Działa to również w drugą stronę, niektóre programy pilotażowe jako mechanizm kary i odstraszania od złych akcji pokazują dane ludzi z niską punktacją kredytu społecznego publicznie np. na dużych ekranach LED na budynkach lub przed filmem w kinie.

Tematy związane z religią również były brane pod uwagę. Niektóre projekty pilotażowe nagradzały osoby, które pomagały władzom w egzekwowaniu ograniczeń praktyk religijnych jak np. wymuszanie wyrzekania się swoich przekonań praktykujących Falun Gong czy donoszenie na publicznie modlących się wyznających religię islamską.

Krytyka i kontrowersje

Z wprowadzeniem SCS wiązało się wiele krytyki i kontrowersji. System ten w wielu grupach społecznych, mimo że początkowo dobrowolny, był i nadal jest postrzegany jako szkodliwy i uderzający w prawa człowieka. Jednakże znalazły się również głosy opowiadające się za kontynuacją i rozwojem tworzonych programów.

Pochwały

W 2018 roku na uniwersytecie w Berlinie została opublikowana praca badawcza na temat chińskiego systemu SCS. Praca opierała się na ankiecie internetowej przeprowadzonej na 209 obywatelach Chin o różnym pochodzeniu. Z badania wynika że Chińczycy wykazują aprobatę dla stworzonego systemu oceny obywateli. Zauważono też że obywatele znajdujący się w lepszej pozycji społecznej, czyli ludzie o wyższym wykształceniu, zamożniejsi, mieszkający w miastach wykazują największą aprobatę. Wiąże się to prawdopodobnie z korzyściami jakie przynoszą programy. Jednakże grupa badana była bardzo mała i nie było też grupy kontrolnej, która nigdy nie przystępowała do programów.

Krytyka

Chiński system SCS jest przedmiotem wielu sporów i kontrowersji. Największymi krytykowanymi elementami są sposoby stosowania w odniesieniu do osób prywatnych jak i firm oraz to, że może on prowadzić do totalitaryzmu. Na początku programu krytykowano również same działania, na które program wpływał tak jak wspomniane wcześniej blokady zakupu biletów lotniczych i szybkich kolei, mimo wciąż trwającej fazy wstępnej.

Od 2017 roku SCS jest regularnie krytykowane i opisywane jako system pełen nadużyć oraz jako narzędzie w rękach władz do prowadzenia autorytarnych rządów nad obywatelami, a partia komunistyczna będzie dysponować potężnym środkiem tłumienia sprzeciwów, który jest stosunkowo tani i nie wymaga jawnego stosowania przymusu przez państwo. Twierdzi się że podmioty objęte systemem zaufania społecznego nie mają szans na ochronę siebie oraz że same założenia systemu naruszają zasady poszanowania i ochrony praw człowieka, a w szczególności prawa do reputacji, prywatności i godności osobistej.

SCS wielokrotnie był porównywalny do systemu orwellowskiego, którego założeniem jest kontrolowanie każdego aspektu ludzkiego życia.

Niezrozumienia

Działanie systemu wiąże się również z wieloma nieporozumieniami. Jeszcze przed wprowadzeniem systemu kredytu społecznego plotki i obawy związane z ostatecznym wyglądem projektu wyprzedzały to co tak naprawdę się działo, jednakże zauważano w tym zalety, takie jak  np. pomoc w bagatelizowaniu wysiłków nadzoru w innych częściach świata. Do nieporozumień w dużej mierze przyczyniają się nieznajomość języka oraz błędne tłumaczenia. Dodatkowymi czynnikami wartymi wspomnienia była ogromna skala i różnorodność programu systemy kredytów społecznych jak i problemy w kompleksowym raportowaniu wyników – potrzeba dużo czasu aby poprawnie przeanalizować i interpretować wyniki.

To zwróciło uwagę polityków chińskich i jak sami twierdzili zachodnie media oraz instytucje błędnie przedstawiają szczegóły i mechaniki systemu kredytu społecznego. Wskazywano na mieszanie prywatnych mechanizmów systemu kredytu społecznego z państwowymi, a kary są wykonywane na podstawie ustaw i rozporządzeń, a prywatne firmy i agencje rządowe same nie są w stanie nakładać żadnych kar.

Przykładowo w maju 2019 roku opublikowano artykuł, w którym opisano że media zniekształciły system kredytów społecznych i przedstawiały go jako scentralizowaną bazę danych, która gromadzi punktacje obywateli na podstawie ich zachowań online oraz offline, co ostatecznie okazało się błędnym myśleniem, ponieważ oficjalny system opiera się na czarnych i czerwonych listach. Naukowcy w tym przypadku zauważali, że narzędzie jakim jest SCS ma na celu raczej przedłużać chińskie tradycje promowania kultury dobrych zachowań moralnych, a sami obywatele Chin inaczej niż my patrzą na prywatność i wolność.

W 2021 roku system kredytów społecznych został spopularyzowany jako mem w internecie na różnych platformach mediów społecznościowych.

Krytyka w literaturze naukowej:

W artykule Bayer, Vasilyeva, Vetrenko wskazywane są często używane w innych artykułach tezy

System kredytu społecznego pozbawia ludzi ich praw, co jest złe i narusza podstawy społeczenej sprawiedliwości.

Ludzie niezależnie od systemów elektronicznych są pozbawiani swoich praw w związku z rodzicielstwem, własnością, prawem jazdy etc.

System kredytu społecznego pozbawia ludzi prywatności.

System kredytu społecznego sam w sobie nie wytwarza nowych danych. Używany jest on jedynie do łączenia już istniejących dostępnych danych. Analogiczne systemy używane są przez korporacje takie jak Uber.

To nie system kredytu społecznego pozbawia ludzi prywatności, ale nowe technologie używane przez banki, operatorów mobilnych, media społecznościowe. Dalsze rozwinięcie tego argumentu opiera się o teorię społecznej stratyfikacji  Pitirima Sorokina.

Ocenianie ludzi jest niehumanitarne, ponieważ wszyscy ludzie są równi.

W oprarciu o wyżej wymieniąną teorię Pitirima Sorokina perspektywa, że wszyscy ludzie są równi to myślenie życzeniowe niezgodne z rzeczywistością.

Ocenianie ludzie jest dobrze opracowaną dziedziną, choćby do rekrutacji nowych pracowników.

System oceny ludzi zniszczy życia wielu osobom.

Systemy analogiczne do sytemów kredytowych już istnieją. Sytuacja opisana w poniższym cytacie:

And finally, we most often cancel the order at
Uber, if the driver rating is below 4.5, and if its rating is below 4.0, then the system
itself “turns him off”.

A korzyść wynikają z tego, że dzięki temu systemowi, będziemy mogli zdecydować komu zaufać jest wielokrotnie większa.

https://nhglobalpartners.com/wp-content/uploads/2020/10/china-credit-system-approval.png

Co w innych krajach?

Chiny są najbardziej znanym i rozpowszechnionym przykładem wykorzystania systemu scoringowego do śledzenia swoich obywateli. Jednakże istnieją na świecie inne państwa i obszary, które stosują podobne podobne praktyki lub planują je wprowadzić, jednak nie w tak dużej skali.

Niemcy

W Niemczech korzysta się z powszechnego systemy oceny zdolności kredytowej Schufa. Dodatkowymi danymi wykorzystywanymi przy określaniu dostępu do kredytu i ubezpieczenia zdrowotnego są również geolokalizacja i dokumentacja zdrowotna.

Rosja

W Rosji w ciągu najbliższych 10 lat planuje się stworzenie cyfrowych profili obywateli, które będą dokumentować ich sukcesy i porażki, jednak nie planuje się ograniczeń w takiej skali jak w Chinach.

Wielka Brytania

W Wielkiej Brytani istnieją sytemy ratingowe, które w ramach obliczeń obejmują wyniki kredytowe obywateli, korzystanie z  telefonu, płacenie czynszu i mają przełożenie na znajdywanie pracy, określanie dostępu do usług społecznych jak i określania serwisowanych reklam.

Chile

W Chile od lat 80-tych istnieje baza dłużników kredytowych DICOM, która służy do podobnych celów co pierwotne założenia systemu SCS, czyli do oceny ryzyka finansowego i handlowego osób prywatnych jak i przedsiębiorstw. W tym przypadku nie ma żadnych korzyści dla obywateli a jedynie kary – osobom figurującym w DICOM trudniej jest znaleźć mieszkanie, rozpocząć działalność gospodarczą, uzyskać kredyt oraz, mimo że nie jest to celem systemu, trudniej znaleźć pracę. Wciąż pracuje się nad rozwojem systemu, głównie w celu zmniejszania negatywnego wpływu systemu na ludzi jak np. określania dostępu do opieki medycznej. Z systemu stosunkowo łatwo można zostać usuniętym np. poprzez spłatę długu lub jego renegocjację.

Wenezuela

W 2017 Wenezueli z pomocą chińskiej firmy telekomunikacyjnej ZTE zaczęto tworzyć kartę identyfikacyjną „carnet de la patria” czyli „karta ojczyzny”. Budzi ona wiele kontrowersji, gdyż w bazach danych zbierane jest wiele informacji w tym np. posiadane nieruchomości, otrzymane świadczenia państwowe, obecność w mediach społecznościowych czy poglądy polityczne.

Polska?

Banki w Polsce wykorzystują swoje własne systemy i wskaźniki do oceny zdolności kredytowej klienta, jednakże państwo nie stosuje jawnych ocen swoich obywateli, za to zbiera ogromne ilości danych w ramach spisu powszechnego i kara tych, którzy nie chcą do niego przystąpić.

Podsumowanie

Systemy scoringu budzą wiele kontrowersji. Z jednej strony pozwalają śledzić poczynania swoje i swoich bliskich a także mogą dawać obywatelom pewne przywileje, a z drugiej strony umożliwiają karanie jak i nadmierną inwigilację życia prywatnego. Dla przeciętnego Europejczyka sytuacja na dalekim wschodzie jest nie do zrozumienia, jednakże wszyscy w pewien sposób zmagamy się z podobnymi zachowaniami. Prawdopodobnie kwestią czasu jest kiedy podobne praktyki zacznie stosować się i u nas. Tymczasem – chrońmy siebie i swoje dane.

Źródła

Bayer JP, Vasilyeva VA, Vetrenko IA. The Social Credit System of the People’s Republic of China through the Eyes of Foreign Researchers. Administrative Consulting. 2020;137(7):20-31. doi:10.22394/1726-1139-2020-7-20-31

Małgorzata Kania Wpływ konfucjanizmu na kształtowanie się systemu prawa w Chinach http://www.repozytorium.uni.wroc.pl/Content/40285/PDF/013.pdf

Computer World, https://www.computerworld.pl/news/Permanentna-inwigilacja-czyli-scoring-po-chinsku,411813.html

China’s Social Credit System in 2021: From fragmentation towards integration https://merics.org/en/report/chinas-social-credit-system-2021-fragmentation-towards-integration

Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/System_zaufania_spo%C5%82ecznego

Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Social_Credit_System

China GOV, https://credit.gz.gov.cn/

Carm, https://carm.org/social-justice/what-is-the-social-credit-system/

Time, https://time.com/collection/davos-2019/5502592/china-social-credit-score/

JustLanded Blog, https://blog.justlanded.com/expat-advice/chinese-scoring-system-for-expats/

Medium, https://medium.datadriveninvestor.com/6-levels-of-chinas-social-score-system-and-what-they-mean-54a32bbc37be