Teorie spiskowe to temat, którym wielu ludzi interesuje się tylko dla śmiechu. Jest to spore pole do popisu dla internetowych trolli i śmieszków. Niestety jednak wciąż istnieje cała masa ludzi, którzy nie są świadomi tego, że wierzą w kłamstwa i manipulacje oraz jak koszmarne skutki powodować mogą takie teorie spiskowe. Przy aktualnym dostępie do technologii, każdy może powielać takie brednie niezależnie czy w nie wierzy czy nie, a spora część osób nie potrafiąc odróżnić kłamstw od prawdy się na nie łapie i zaczyna przekonywać do nich innych.

Czym są teorie spiskowe?

 

Teoria spiskowa to teoria zakładająca, że prawda dotycząca jakiegoś zjawiska została zakamuflowana przed opinią publiczną przez pewną grupę ludzi, zwana często przez zwolenników teorii spiskowych “elitami”. Teoria taka stoi w opozycji do ogólnie przyjętego wyjaśnienia zjawiska i próbuje kompletnie to wyjaśnienie zanegować oraz przekonać ludzi do zazwyczaj kompletnie innych wyjaśnień. Zazwyczaj sedno danego tematu prowadzi do tego samego wniosku – pewna grupa ludzi stojąca wysoko na szczeblach władzy nas kontroluje. Aktualnie teorie spiskowe rozpowszechniają się w zastraszającym tempie, głównie przez internet, gdzie każdy może napisać co chce. Rozpowszechnianie to jest coraz większe również przez to, że spora grupa ludzi wyśmiewając takie zachowania, rozpowszechnia takie teorie dla zabawy i trollowania.

Zwolennicy teorii spiskowych

Zwolenników teorii spiskowych można znaleźć wśród osób w każdym wieku, o różnej płci, narodowości, zamożności, przekonaniach politycznych, stopniu wykształcenia i statusie zawodowym [1]. W pewne teorie spiskowe są bardziej skłonne wierzyć osoby o określonych poglądach politycznych czy narodowości. Według badań jednak, większy poziom edukacji wiąże się ze zmniejszoną skłonnością do wierzenia w teorie spiskowe. Do największych teorii spiskowych zaliczane są między innymi:

• teorie spiskowe dotyczące szczepień
• teoria spiskowa o gatunku Reptilian
• teorie spiskowe o istnieniu kosmitów na ziemi, celowo kamuflowanych przez amerykański rząd
• teoria spiskowa stanowiąca, że globalne ocieplenie nie istnieje
• teorie spiskowe o przyczynach powstania lub w ogóle istnieniu koronawirusa
• płaska ziemia

Płaska ziemia

Jedną z największych teorii spiskowych jest teoria płaskiej Ziemi, zakładająca, że Ziemia wcale nie jest geoidą, lecz jej powierzchnia jest płaska. Według tej teorii nie wiadomo co jest za granicami tego płaskiego dysku Ziemi, gdyż krawędzią dysku jest Antarktyda, która oplata cały dysk, a nikt nigdy nie był tak daleko, aby to sprawdzić. Według płaskoziemców (powszechne określenie na ludzi wierzących ich Ziemia jest płaska) zresztą, gdyby ktoś chciał to sprawdzić, to “elity” by mu nie pozwoliły. Jak nierealnie by to brzmiało, istnieje spora grupa osób, która naprawdę w to wierzy. Wierzy tak mocno, że spędza sporą część życia na forach poświęconych takim tematom, oglądaniu filmów na ten temat, organizowaniu konwentów i spotkań z innymi ludźmi. Jednocześnie ludzie tacy często nie dostarczają żadnych dowodów na poparcie ich teorii, a gdy już takie dowody znajdą, okazują się one z gruntu błędne. Posługując się fałszywymi założeniami próbują udowodnić fakty, które są dla nich wygodne, i chociaż proces udowadniania takiego faktu może wydawać się logiczny, to przy nieprawdziwych założeniach, nie ma on przecież żadnego znaczenia. Zdaniem zwolenników teorii spiskowych konspiratorzy starają się ukryć informacje na temat konkretnych zdarzeń. Podstawowym materiałem, na podstawie których tworzy się teorie spiskowe, są dane błądzące dwóch rodzajów – niewyjaśnione przez oficjalne raporty dane oraz dane, które oficjalnym raportom zaprzeczają [3]. W celu rozwinięciu tematu odsyłam do serii ciekawej i jednocześnie humorystycznej analiz spisku na temat płaskiej ziemi:

Problem z rozróżnieniem prawdy od kłamstwa w internecie

Ponieważ w internecie łatwo jest rozprzestrzeniać takie rzeczy przez różne portale społecznościowe, inni ludzie, którzy niekoniecznie posiadają odpowiednią wiedzę na dany temat, często zostają “zarażeni” daną teorią spiskową, bo w danym momencie nie potrafią znaleźć błędu w procesie rozumowania osoby przedstawiającej teorię spiskową. Problem polega na tym, że jeżeli taka “zarażona” osoba nie zostanie wyprowadzona z błędu, będzie w stanie powielać te kłamstwa. Oczywiście zależy to od osoby stykającej się z takimi teoriami. Nie każda osoba nieposiadająca odpowiedniej wiedzy na temat danego zjawiska uwierzy pierwszemu filmowi czy artykułowi z brzegu. Jednak wciąż istnieje spora grupa osób, która nie potrafi odróżniać fake newsów od rzetelnych źródeł informacji. Jest to oczywiście zrozumiałe, gdyż aktualnie w internecie jest tak wiele tych pierwszych, że można by zaryzykować stwierdzenie, iż większość rzeczy znalezionych w internecie jest kłamstwem. Niestety spora część ludzi tego nie rozumie i ślepo wierzą czemukolwiek co zobaczą “bo ktoś tak powiedział”.

Jestem wyjątkowy, bo wiem, a oni nie

 

Istotną kwestią dotyczącą zwolenników teorii spiskowych jest poczucie wyjątkowości. Niektórzy zwolennicy lubią sobie wyobrażać, że to oni są tymi “wybrańcami” znającymi prawdę, a reszta ludzi ślepo wierzy w to co mówią im “elity”. Inni z kolei lubią stawiać się w roli “zbawicieli”, którzy obnażają przerażającą prawdę o świecie, “budząc ślepy lud”.  Są to prawdopodobnie możliwe powody, dlaczego w ogóle dana osoba uwierzyła w taką teorię. Z kolei możliwym powodem, dla którego ludzie wierzący już w takie teorie nie chcą przestać, nawet napotykając dowód na to, że się mylili jest strach przed uświadomieniem sobie, że przez cały ten czas to oni byli tymi oszukanymi ludźmi. Wyobraźmy sobie, że dana osoba wpadła w sidła teorii spiskowej i nagle spotyka się z dowodem, który totalnie niszczy jej światopogląd i obnaża, że przez cały czas była w błędzie i być może zmarnowała część swojego życia udzielając się w grupach danej teorii spiskowej. Taka osoba może przyjąć do wiadomości, iż była w błędzie i zrozumieć, że nie miała racji, a zmarnowany czas puścić w niepamięć. Może jednak zdarzyć się, że ta osoba woli działać niezgodnie nawet z własną logiką i wyprzeć się danego argumentu dla poczucia komfortu, że wcale nie zmarnowała tych wszystkich lat namawiając innych do swoich racji. Dla wielu jest to bardziej komfortowa wersja pozwalająca zamknąć się w swoim hermetycznym świecie nie przyjmując już do siebie żadnych argumentów. Niestety osobie, która dostaje twardy argument na to, że się myli, ale odrzuca go dla własnej wygody nie da się już pomóc.

Teorie spiskowe cieszą się popularnością również przez ich naturę. Człowiek generalnie lubi odkrywać sekrety i tajemnice. Jakkolwiek smutno to nie brzmi, ludzie z natury lubią gdy coś nienaturalnego się dzieje. Dlatego wciąż dużą popularnością cieszą się doniesienia o UFO i tym podobne. Dla wielu ludzi przyjemnie jest sobie wyobrażać, że odkryło się coś niesamowitego, co podważa wszelkie fundamenty współczesnego świata. Kolejnym powodem popularności takich teorii spiskowych jest tak zwany “chłopski rozum” , czy też bardziej naukowo “Brzytwa Ockhama”. Polega to na tym iż często ludzie wolą wyjaśniać sobie dane zjawiska w sposób prosty, ponieważ prawdziwego wyjaśnienia często nie potrafią zrozumieć, gdyż jest zbyt skomplikowane. Osoba wierząca w teorię spiskową woli trzymać się własnego wytłumaczenia, które dobrze rozumie, niż faktycznych naukowych wyjaśnień, których aby zrozumieć, musiałaby się znacznie dokształcić.

Pandemia koronawirusa

 

Jedną z najnowszych teorii spiskowych jest ta dotycząca pandemii koronawirusa. Właściwie jest to wiele różnych teorii spiskowych. Stanowią one mniej więcej, że:

• koronawirus został opracowany jako broń biologiczna
• pandemia koronawirusa nie istnieje, została wykreowana sztucznie aby władze mogły mieć większą kontrolę nad ludźmi
• szczepionki na koronawirusa to zło (powiązania z siecią 5G i ogólnymi teoriami spiskowymi dotyczącymi szczepionek)

Jest to jedna z najbardziej popularnych teorii spiskowych, głównie przez to, że jest stosunkowo nowa i dotarła do sporej grupy osób. Każdy przecież słyszał o koronawirusie, a co za tym idzie większa szansa, że dotarł do wiadomości stanowiących, że za koronawirusem stoi ogromny spisek “elit”. Osobiście znam co najmniej kilka osób wierzących w te brednie. Jest to pierwszy przypadek teorii spiskowej, w którym ludzie których znam i nie pomyślałbym, że są w stanie uwierzyć w takie rzeczy faktycznie się na to łapią. Ponieważ jest to jedna z najbardziej współczesnych teorii spiskowych, miała szansę bardzo rozpowszechnić się w internecie. Tu właśnie widać, jak technologia potrafi przyczynić się do rozpowszechniania teorii spiskowych. Szczególnie starsze grupy wiekowe są łatwo podatne na takie pułapki. Ponieważ nie są dobrze przyzwyczajone do internetu, mają spory problem z odróżnieniem prawdy od kłamstwa. Portale społecznościowe, fora internetowe, strony produkujące śmieciowe newsy, wszystkie te media pozwalające na zaśmiecanie internetu fałszywymi informacjami, które dla wielu są trudne do odfiltrowania.

Zagrożenia

Niestety istnienie teorii spiskowych niesie ze sobą spore konsekwencje takie jak opór przed oszczędzaniem energii oraz alternatywnymi jej źródłami czy spadek wyszczepialności wśród ludzi [2]. Generalnie ogólna dezinformacja zawsze niesie ze sobą koszmarne skutki. Największy problem stanowią oczywiście ludzie, którzy bezpośrednie namawiają innych do swoich racji. W taki sposób tworzy się łańcuch dezinformacji, które jest praktycznie niemożliwy do przerwania. Załóżmy, że kilkaset tysięcy osób zobaczy jakiś film czy wpis o teorii spiskowej. Nawet jeżeli tylko ułamek procenta w to uwierzy, jak dotrzeć do tych oszukanych ludzi i wytłumaczyć im, że to co zobaczyli to zwykłe kłamstwa? Nawet tworząc posty obalające takie teorie, nie mamy pewności, że dotrą one do ludzi, którzy zostali oszukani, a jeżeli już dotrą, to również nie mam gwarancji, że taka osoba będzie w stanie zmienić zdanie. Jeżeli dodatkowo taka osoba sama zacznie powtarzać to co usłyszała, to mamy do czynienia z najgorszym możliwym przypadkiem – nie jesteśmy w stanie takiej osobie wytłumaczyć, że jest w błędzie, a dodatkowo przez nią kolejna garstka osób zostanie prawdopodobnie wprowadzona w błąd. Z tego powodu niestety teorie spiskowe będą istnieć zawsze i ciągle będą znajdywać się ludzie skłonni w nie uwierzyć.

 

Bibliografia 

Joseph E. Uscinski, Joseph M. Parent (2014). American Conspiracy Theories

Ted Goertze (2010). Conspiracy Theories in Science

Krzysztof Szymaszek (2012). O teoriach spiskowych

https://pl.wikipedia.org/wiki/Teoria_spiskowa