Wirtualna (VR) i rozszerzona rzeczywistość (AR) zmieniają sposób, w jaki doświadczamy sztuki. Dzięki tym technologiom możemy nie tylko zwiedzać muzea bez wychodzenia z domu, ale także zanurzyć się w świecie artystów, odkrywać ukryte warstwy dzieł i eksplorować cyfrowe rekonstrukcje zaginionych arcydzieł. VR przenosi nas do wirtualnych galerii, a AR wzbogaca tradycyjne wystawy o interaktywne treści. Czy jednak technologia może zastąpić bezpośredni kontakt z dziełem sztuki? Jakie są jej zalety i ograniczenia?

Co to jest wirtualna i rozszerzona rzeczywistość?

Technologie rzeczywistości wirtualnej (VR) i rozszerzonej (AR) coraz mocniej wpływają na nasze życie – od rozrywki, przez edukację, aż po medycynę i przemysł. Choć często są mylone, różnią się w kluczowy sposób.

VR to całkowicie cyfrowe środowisko, w którym użytkownik może się poruszać i oddziaływać na otoczenie. Dzięki specjalnym goglom i technologii śledzenia ruchu VR symuluje obecność w innym świecie – może to być realistyczna rekonstrukcja rzeczywistości lub zupełnie fikcyjna przestrzeń. Kluczową cechą VR jest pełna immersja, czyli poczucie „wejścia” w wirtualny świat.

 

AR nakłada elementy cyfrowe na rzeczywisty świat. Można to zobaczyć np. w aplikacjach, które wyświetlają wirtualne obiekty na ekranie smartfona lub za pomocą okularów AR. W przeciwieństwie do VR, rozszerzona rzeczywistość nie odcina użytkownika od otoczenia, lecz wzbogaca je o interaktywne treści.

Połączeniem tych dwóch doświadczeń jest mieszana rzeczywistość (MR) – technologia łącząca elementy rzeczywistości wirtualnej (VR) i rozszerzonej (AR). O ile AR jedynie nakłada cyfrowe elementy na obraz rzeczywistego świata, MR idzie o krok dalej – w MR te elementy mogą współdziałać z otoczeniem i użytkownikiem w czasie rzeczywistym.

Wirtualne muzea i galerie

1. Musée d’Orsay – „Van Gogh’s Palette”
   

   

   Musée d’Orsay w Paryżu oferowało 10-minutowe doświadczenie VR zatytułowane „Van Gogh’s Palette”. Uczestnicy mogli zanurzyć się w świecie twórczości Van Gogha z okresu Auvers-sur-Oise, eksplorując jego techniki malarskie w interaktywnym środowisku.

2. Victoria and Albert Museum (V&A) – „Curious Alice”
   

   Londyńskie muzeum V&A zaprezentowało wystawę „Curious Alice”, która przenosiła zwiedzających w wirtualny świat inspirowany „Alicją w Krainie Czarów” Lewisa Carrolla. Dzięki technologii VR uczestnicy mogli doświadczyć surrealistycznych przygód Alicji w nowoczesnej interpretacji klasycznej opowieści.

3. Luwr – „Mona Lisa: Beyond the Glass”
   

   

   
   W ramach wystawy poświęconej Leonardowi da Vinci, Luwr wprowadził doświadczenie VR „Mona Lisa: Beyond the Glass”. Zwiedzający mogli odkrywać szczegóły słynnego obrazu, takie jak tekstura drewnianego panelu czy zmiany, jakie zaszły na przestrzeni wieków, poprzez interaktywne animacje i narrację.

4. Petersen Automotive Museum – Ford GT40
   

   Muzeum w Los Angeles, we współpracy z Microsoft HoloLens, stworzyło interaktywne doświadczenie VR, pozwalające zwiedzającym na eksplorację klasycznego amerykańskiego samochodu sportowego Ford GT40. Dzięki technologii mieszanej rzeczywistości uczestnicy mogli zobaczyć samochód z bliska, porównać go z nowoczesnym modelem Ford GT oraz usłyszeć dźwięki silnika i odgłosy wyścigów.

5. Tate Modern – Studio Modiglianiego w Londynie wykorzystało VR do odtworzenia paryskiego studia Amedeo Modiglianiego. Zwiedzający mogli „wejść” do przestrzeni, w której artysta tworzył swoje dzieła, co pozwoliło na lepsze zrozumienie jego procesu twórczego i warunków pracy.​
   

   

6. Grand Palais w Paryżu – ​Wystawa „Pompeje” oferowała immersyjne doświadczenie życia w starożytnym mieście tuż przed jego zniszczeniem przez erupcję Wezuwiusza w 79 roku n.e. Dzięki cyfrowym projekcjom, filmom, rekonstrukcjom 3D i efektom dźwiękowym, zwiedzający mogli przenieść się na tętniące życiem ulice Pompejów, odkrywając codzienne życie ich mieszkańców oraz dramatyczne wydarzenia związane z wybuchem wulkanu.
   

   

7. BWA w Rzeszowie – Wirtualna Galeria Zbiorów Dzieł Sztuki, która umożliwia zwiedzanie kolekcji online. Platforma ta prezentuje ponad 1400 dzieł sztuki, takich jak obrazy, rysunki, grafiki, fotografie, rzeźby oraz tkaniny, szkło i ceramikę artystyczną. Wśród eksponatów znajduje się unikatowa rzeźba Zdzisława Beksińskiego.
   Wirtualna galeria oferuje dwa główne sposoby eksploracji:​
   
   1. Katalog online: Użytkownicy mogą przeglądać dzieła według kategorii, takich jak malarstwo, rzeźba, grafika, fotografia, rysunek i inne. Dostępne są filtry umożliwiające wyszukiwanie według autora, techniki, okresu powstania czy proweniencji. ​
      

      

   2. Wirtualny spacer 3D: Dzięki technologii trójwymiarowej odwzorowano główną salę wystawienniczą BWA, mieszczącą się w zabytkowej synagodze. Zwiedzający mogą poruszać się po przestrzeni galerii, oglądając wybrane dzieła w ich rzeczywistym kontekście
8. The Kremer Collection stworzyło w pełni wirtualne muzeum dostępne online, prezentujące kolekcję dzieł sztuki holenderskich mistrzów. Dzięki technologii VR użytkownicy mogą zwiedzać galerię z dowolnego miejsca na świecie, doświadczając sztuki w immersyjnym środowisku.​
   

   

9. Ekspozycja online – Google Arts & Culture to niekomercyjna inicjatywa, która we współpracy z ponad 2000 muzeów, galerii sztuki i instytucji kulturalnych z całego świata udostępnia szeroką gamę ekspozycji online. Platforma ta umożliwia użytkownikom eksplorowanie sztuki, historii oraz dziedzictwa kulturowego poprzez różnorodne wirtualne wystawy, artykuły i materiały multimedialne.​
   

   

   W sekcji „Online Exhibits” użytkownicy mogą odkrywać kuratorskie opowieści i analizy dotyczące dzieł sztuki oraz tematów kulturowych. Dzięki współpracy z instytucjami kulturalnymi, Google Arts & Culture oferuje również wirtualne spacery po muzeach i galeriach, umożliwiając zwiedzanie ich zbiorów z dowolnego miejsca na świecie.

Zalety nowych technologii w muzeach

Nowoczesne technologie, takie jak wirtualna rzeczywistość (VR) i rozszerzona rzeczywistość (AR), mogą znacząco wzbogacić doświadczenie zwiedzania muzeów i galerii sztuki. Nie powinny jednak zastępować tradycyjnego obcowania z dziełami, lecz stanowić cenne uzupełnienie, zwłaszcza w zakresie edukacji i popularyzacji sztuki.

Szerszy dostęp do sztuki – zwiedzanie bez granic

Jednym z największych atutów VR i AR jest eliminacja barier geograficznych i finansowych. Dzięki technologii wirtualnych muzeów osoby, które nie mogą podróżować do najsłynniejszych galerii świata, zyskują możliwość zwiedzania ich kolekcji bez wychodzenia z domu.
Projekt „Google Arts & Culture” umożliwia zwiedzanie Luwru, Muzeum Van Gogha czy Galerii Uffizi w trybie 360°. Dzięki temu osoby z niepełnosprawnościami albo mieszkające daleko od dużych ośrodków kulturalnych czy niemające środków na podróż mogą nadal cieszyć się sztuką.

 

Wsparcie edukacyjne i interaktywne przewodniki

VR i AR pozwalają na znacznie bardziej angażujące i interaktywne sposoby poznawania sztuki. Można nie tylko „oglądać” dzieła, ale także uzyskać o nich dodatkowe informacje, zobaczyć ich historię czy porównać różne etapy ich powstawania. Aplikacje mobilne pozwalają na skanowanie obrazu telefonem i natychmiastowe uzyskanie informacji o artyście, technice czy kontekście historycznym. Uczniowie i studenci mogą lepiej zrozumieć sztukę, ponieważ technologia ułatwia naukę poprzez interakcję i wizualizację.

Rekonstrukcja historii i zaginionych dzieł sztuki

Jednym z zastosowań VR jest możliwość odtworzenia dzieł, które uległy zniszczeniu lub zostały skradzione. Dzięki analizie archiwalnych zdjęć i badań naukowych można cyfrowo przywrócić ich dawny wygląd. Przykładowo, rekonstrukcja „Pompei” w VR pozwala zwiedzającym zobaczyć miasto sprzed wybuchu Wezuwiusza. Historia kultury zostaje zachowana, a nowe pokolenia mogą odkrywać zaginione dzieła w cyfrowej formie.

Możliwość „ożywienia” dzieł sztuki

Rozszerzona rzeczywistość może sprawić, że obrazy, rzeźby czy instalacje artystyczne staną się bardziej dynamiczne i interaktywne. Zwiedzający mogą zobaczyć, jak obraz zmieniał się na przestrzeni wieków, czy jak mógł wyglądać w oryginale. Wystawy wykorzystujące AR mogą „ożywiać” freski i pokazywać je w pełnej kolorystyce sprzed wieków, zanim farba zaczęła blaknąć. Ułatwia to zrozumienie procesu twórczego i przybliża sztukę nowoczesnym odbiorcom.

 

Wady i ograniczenia VR/AR w muzeach

Choć nowoczesne technologie, takie jak wirtualna rzeczywistość (VR) i rozszerzona rzeczywistość (AR), mogą wzbogacić doświadczenie zwiedzania muzeów, mają również swoje istotne ograniczenia. W niektórych przypadkach mogą one nawet negatywnie wpłynąć na odbiór sztuki, rozpraszając uwagę zwiedzających i odbierając dziełom ich autentyczność.

Brak rzeczywistego kontaktu z dziełem sztuki

Jednym z najważniejszych argumentów przeciwko VR w muzeach jest fakt, że technologia ta nie może zastąpić fizycznego kontaktu z oryginalnym dziełem sztuki.

• VR nie oddaje unikalności dzieła – Oryginalne obrazy i rzeźby mają swoją fakturę, blask farby, grubość pociągnięć pędzla, co jest trudne do odtworzenia cyfrowo.

  

• Brak autentycznej aury dzieła – Walter Benjamin w swojej teorii „aury” wskazywał, że unikatowe dzieło sztuki ma swoją historyczną i emocjonalną obecność, której kopia (nawet cyfrowa) nigdy nie odda.

Mona Lisa w VR może wyglądać realistycznie, ale to nie to samo, co stanąć przed nią w Luwrze i zobaczyć jej autentyczny blask oraz sposób, w jaki farba odbija światło. Cyfrowe rekonstrukcje dzieł sztuki mogą wyglądać realistycznie, ale często brakuje im emocjonalnego i artystycznego ducha oryginału.

Przesyt informacji i rozpraszanie uwagi

Nowoczesne technologie, zamiast pomagać w odbiorze sztuki, mogą również go zakłócać, zwłaszcza gdy dostarczają zbyt wielu bodźców jednocześnie. Interaktywne animacje, filmy i audioprzewodniki, nadmiar informacji multimedialnej, mogą sprawić, że zwiedzający skupi się bardziej na technologii niż na samym dziele.

Brak zaangażowania innych zmysłów

Doświadczenie muzealne to nie tylko wzrok – ważne są także inne zmysły, które w VR i AR są ograniczone lub całkowicie pominięte.

• Brak możliwości dotknięcia dzieła – W tradycyjnych muzeach zdarzają się ekspozycje pozwalające na fizyczny kontakt z obiektami, czego nie da się przenieść do VR.
  

  

• Brak zapachu i atmosfery muzealnej – Dzieła sztuki, zwłaszcza zabytkowe, mają swój specyficzny zapach farb, drewna czy starości, co buduje dodatkowe wrażenia.

  

Ograniczone interakcje społeczne

Tradycyjne zwiedzanie muzeów to nie tylko oglądanie eksponatów, ale także dzielenie się wrażeniami, rozmowy z innymi zwiedzającymi oraz spontaniczne interakcje, które wzbogacają doświadczenie kulturowe. W środowisku VR te aspekty są trudne do odtworzenia, co może prowadzić do izolacji użytkowników i ograniczenia możliwości wspólnego uczenia się oraz wymiany myśli.

 

Podsumowanie

Mimo wielu korzyści, technologie VR i AR mają swoje ograniczenia. Brak fizycznego kontaktu z dziełem sztuki oraz nadmiar cyfrowych bodźców mogą osłabić autentyczność doświadczeń, a także zmniejszyć zaangażowanie emocjonalne i artystyczne. Ponadto, brak interakcji z innymi zmysłami i ograniczone możliwości wspólnych doświadczeń mogą wpłynąć na jakość odbioru sztuki.

Technologia nie powinna zastępować tradycyjnych form zwiedzania muzeów, lecz stanowić cenne uzupełnienie, zwłaszcza w zakresie edukacji, dostępu do sztuki oraz rekonstrukcji dzieł. Ma ona duży potencjał w popularyzacji sztuki na całym świecie, jednak zastosowanie jej powinno być starannie przemyślane, by nie zakłócało autentycznego odbioru dzieł sztuki.

Źródła