Rozwój technologii mobilnych i aplikacji opartych na rzeczywistości rozszerzonej, takich jak Pokémon Go, stawia nowe wyzwania w kontekście poszanowania miejsc o szczególnym znaczeniu, takich jak miejsca pamięci, obiekty sakralne czy instytucje edukacyjne, ponieważ obecność elementów gry w tych przestrzeniach może prowadzić do naruszenia ich powagi i funkcji edukacyjnej. W odpowiedzi na te zagrożenia instytucje i twórcy technologii podejmują działania ograniczające ich działanie w takich lokalizacjach.

Gra Pokemon Go, wydana w 2016 r., zrewolucjonizowała branżę gier mobilnych dzięki połączeniu rozszerzonej rzeczywistości (AR) z systemem GPS. Od premiery gra została pobrana ponad 150 milionów razy na całym świecie, co uczyniło ją jednym z największych fenomenów w historii mobilnej rozrywki. Ta niespotykana popularność postawiła jednak nowe wyzwania, szczególnie w kontekście interakcji wirtualnych elementów gry z miejscami o wyjątkowym znaczeniu historycznym i kulturowym. Pokémon GO szybko zdobyło miliony użytkowników w różnym wieku, jednak ta rozrywka przyniosła także nieoczekiwane problemy związane z poszanowaniem pamięci i wartości tych miejsc.

Wkrótce po premierze gry okazało się, że Pokémony pojawiały się w miejscach dziedzictwa kulturowego: gracze łapali je m.in. w Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie, gdzie wirtualny Koffing znajdował się obok wystawy poświęconej ofiarom komór gazowych. Podobne incydenty miały miejsce w Auschwitz-Birkenau oraz na cmentarzach, gdzie łapanie Pokémonów zakłócało spokój miejsc pochówku.

Wyzwania związane z poszanowaniem i ochroną przestrzeni

Wrażliwe miejsca pamięci, takie jak Auschwitz-Birkenau czy Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie, stały się arenami gry, co wywołało falę oburzenia. Jak podkreślał rzecznik Muzeum Auschwitz:

Pozwalanie na aktywację tego typu gier w takich miejscach jak Auschwitz oznacza brak szacunku wobec ofiar na wielu poziomach.

W praktyce turyści zamiast skupiać się na zwiedzaniu, biegali po terenie obozu ze smartfonami, szukając wirtualnych stworzeń, co zostało uznane za głębokie naruszenie powagi miejsc.

Podobne kontrowersje wywołała obecność gry w Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie. Władze muzeum uznały grę za „skrajnie niestosowną” i podjęły działania mające na celu usunięcie obiektu z mapy gry. Szczególne oburzenie wywołało pojawienie się postaci Koffinga – Pokémona emitującego trujący gaz – w pobliżu audytorium, gdzie prezentowane są świadectwa ocalałych z komór gazowych.

W Hiroszimie gra zakłócała spokój Parku Pokoju – miejsca pamięci ofiar wybuchu bomby atomowej. Władze miasta zażądały usunięcia PokéStopów i Gymów przed rocznicą bombardowania 6 sierpnia. Choć punkty te zostały usunięte, wirtualne stwory nadal pojawiały się w grze. Dopiero w dniu ceremonii deweloper gry, Niantic, potwierdził ich całkowite usunięcie. Przedstawiciel miasta podkreślił, że park jest miejscem świętym, gdzie modlimy się za ofiary ataku atomowego.

W Fairhaven (Massachusetts) gracze regularnie zaśmiecali teren zabytkowego fortu, niszczyli konstrukcje, a nawet rozebrali fragment kamiennego muru za pomocą łomu. Opiekun obiektu, Gary Lavalette, opisywał, że część terenu wyglądała jak „pole minowe” z powodu wykopów dokonywanych przez poszukiwaczy Pokémonów.

W Moskwie kontrowersje wzbudził przypadek blogera, który emitował stream grając w Pokémon Go w cerkwi. Został oskarżony o obrazę uczuć religijnych, co wywołało debatę o granicach wolności słowa i odpowiedzialności użytkowników gier mobilnych.

Formowanie systemowych rozwiązań w odpowiedzi na wyzwania

Działania instytucji: od indywidualnych apeli do formalnych procedur

W początkowym okresie funkcjonowania gier AR, takich jak Pokémon GO, instytucje kultury i miejsca pamięci, m.in. Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie czy Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, kontaktowały się bezpośrednio z Niantic, prosząc o usunięcie elementów gry, takich jak PokéStopy czy Gymy, z terenów o szczególnym znaczeniu historycznym. Choć Niantic zazwyczaj reagowało na takie prośby pozytywnie, brakowało wówczas przejrzystych procedur i ustandaryzowanego mechanizmu zgłaszania takich problemów, co utrudniało skuteczne działanie w skali globalnej.

W odpowiedzi na rosnącą liczbę zgłoszeń i potrzebę systemowego podejścia, Niantic uruchomiło platformę Wayfarer, umożliwiającą graczom oraz instytucjom zgłaszanie, edytowanie i usuwanie punktów trasy (tzw. Wayspotów). Poprzez Wayfarer użytkownicy mogą zgłaszać lokalizacje, które ich zdaniem są nieodpowiednie lub naruszają wytyczne społeczności. Dodatkowo, właściciele nieruchomości mogą żądać modyfikacji lub całkowitego usunięcia Wayspotów za pośrednictwem dedykowanych formularzy dostępnych na tej platformie.

Rozwiązania technologiczne: od geoblokowania do precyzyjnego pozycjonowania

Aby skuteczniej zarządzać lokalizacjami w grach AR i unikać kontrowersji związanych z umieszczaniem elementów gry w nieodpowiednich miejscach, Niantic wdrożyło szereg rozwiązań technologicznych:

• Geoblokowanie wrażliwych stref: Niantic wprowadziło technologię geoblokowania, która pozwala na automatyczne wyłączanie pojawiania się elementów gry w określonych, wrażliwych lokalizacjach, takich jak cmentarze, miejsca pamięci czy obiekty o znaczeniu religijnym.

• Visual Positioning System (VPS): Niantic opracowało system VPS, który umożliwia precyzyjne określanie pozycji i orientacji urządzenia użytkownika z dokładnością do centymetrów. Dzięki VPS deweloperzy mogą tworzyć trwałe i współdzielone doświadczenia AR w rzeczywistych lokalizacjach.

• Large Geospatial Model (LGM): Niantic buduje zaawansowany model geoprzestrzenny, który łączy miliony skanów zebranych od graczy w celu lepszego zrozumienia i interakcji z rzeczywistym światem. Model ten wykorzystuje dane z VPS do tworzenia wysokiej jakości map 3D, które uwzględniają zarówno geometrię otoczenia, jak i informacje semantyczne.

• Wykorzystanie danych z Ingress do identyfikacji problematycznych lokalizacji: Ponieważ Pokémon GO wykorzystuje tę samą bazę danych lokalizacji co wcześniejsza gra Niantic – Ingress, niektóre instytucje oraz społeczności graczy korzystały z map Ingress do identyfikacji potencjalnie problematycznych lokalizacji. Dzięki temu możliwe było wcześniejsze wykrywanie i zgłaszanie miejsc, które mogłyby budzić kontrowersje w kontekście obecności elementów gry.

Powyższe działania pokazują, że zarówno instytucje, jak i deweloperzy gier AR podejmują kroki w kierunku bardziej odpowiedzialnego i etycznego zarządzania lokalizacjami w grach, uwzględniając kontekst kulturowy i historyczny miejsc, w których odbywa się rozgrywka.

Rozrywka a szacunek – możliwy kompromis?

Choć gra Pokémon GO wywołała kontrowersje w miejscach pamięci, istnieją także przykłady udanej współpracy między instytucjami kultury a twórcami gry, które pokazują, że rozrywka i edukacja historyczna mogą iść w parze.

Chester, Wielka Brytania: Historia w rozszerzonej rzeczywistości

W 2017 roku organizacja Big Heritage nawiązała współpracę z firmą Niantic, aby przekształcić historyczne miasto Chester w interaktywną przestrzeń edukacyjną. Podczas festiwalu Chester Heritage Festival zorganizowano wydarzenie, w ramach którego ponad 120 lokalnych zabytków zostało oznaczonych jako PokéStopy i Gymy, zawierające informacje historyczne. Wydarzenie przyciągnęło ponad 16 000 uczestników, z których 80% zadeklarowało, że dowiedziało się czegoś nowego o historii miasta.

Muzeum Skamieniałości Pokémon w Fukui, Japonia

W 2025 roku w prefekturze Fukui odbyła się wystawa „Pokémon Fossil Museum”, łącząca świat Pokémonów z paleontologią. W ramach współpracy z Pokémon GO, w pobliżu muzeum pojawiły się specjalne wydarzenia w grze, takie jak pojawianie się „Fossil Pokémon” i tematyczne naklejki. Inicjatywa ta miała na celu edukację odwiedzających na temat skamieniałości i historii naturalnej.

Tottori, Japonia: Ożywienie turystyki po katastrofie

Po trzęsieniu ziemi w 2016 roku, prefektura Tottori we współpracy z Niantic w 2017 r. zorganizowała wydarzenie Pokémon GO Safari Zone, aby ożywić lokalną turystykę. W ciągu trzech dni wydarzenie przyciągnęło łącznie 87 000 osób, generując szacowany wpływ ekonomiczny w wysokości 16 milionów USD. Wydarzenie to pokazało, jak gra może wspierać lokalne społeczności i promować ich dziedzictwo kulturowe.

Etyka i projektowanie gier AR

Projektowanie gier wykorzystujących technologię AR wymaga nie tylko kreatywności technologicznej, ale także uwzględnienia zasad etycznych. Gry AR, takie jak Pokémon Go, pokazały, jak istotne jest odpowiedzialne podejście do integracji wirtualnych treści z rzeczywistym światem.

Transparentność w zakresie prywatności i danych użytkownika

Gry AR często zbierają dane o lokalizacji i zachowaniach użytkowników. Deweloperzy mają obowiązek jasno informować o zakresie i celu zbierania danych oraz zapewniać użytkownikom kontrolę nad ich prywatnością. Przejrzyste polityki prywatności i opcje zarządzania danymi budują zaufanie i pokazują etyczne podejście do projektowania gier.

Pokémon GO, opracowany przez Niantic, zbiera szeroki zakres danych osobowych i technicznych, w tym:

• dokładne dane lokalizacyjne (GPS),

• informacje o urządzeniu (model, system operacyjny, identyfikatory),

• dane konta (adres e-mail, nazwa użytkownika),

• dane behawioralne (czas gry, odwiedzane miejsca, interakcje w grze).

Dane te są wykorzystywane do poprawy działania gry, analizy zachowań graczy oraz w celach marketingowych, w tym do wyświetlania reklam opartych na lokalizacji użytkownika.

Niantic deklaruje, że nie sprzedaje danych osobowych użytkowników stronom trzecim bez ich zgody. Jednakże, dane mogą być udostępniane partnerom w celach analitycznych i marketingowych, przy czym użytkownicy mają możliwość zarządzania swoimi ustawieniami prywatności w aplikacji.

Z perspektywy gracza warto stosować dodatkowe środki ochrony prywatności:

• włączanie lokalizacji tylko podczas aktywnego grania i blokowanie działania w tle,

• używanie unikalnych nazw użytkownika i adresów e-mail,

• rezygnacja z łączenia kont z mediami społecznościowymi,

• regularne usuwanie cache i ciasteczek,

• ograniczanie dzielenia się informacjami wrażliwymi, np. datą urodzenia,

• unikanie grania w pobliżu miejsc takich jak dom, szkoła czy gabinety lekarskie, które mogą ujawniać wrażliwe informacje.

Pomimo deklaracji deweloperów, eksperci ds. prywatności podkreślają, że gry AR, takie jak Pokémon GO, mogą stanowić zagrożenie dla prywatności użytkowników ze względu na możliwość śledzenia ich lokalizacji i zachowań w czasie rzeczywistym. Istnieje potrzeba większej transparentności w zakresie gromadzenia i wykorzystywania danych oraz zapewnienia użytkownikom realnej kontroli nad swoimi informacjami.

W związku z powyższym, deweloperzy gier AR powinni:

• wdrażać mechanizmy zapewniające pełną przejrzystość w zakresie gromadzenia i przetwarzania danych,

• zapewniać łatwy dostęp do ustawień prywatności i możliwość zarządzania danymi,

• respektować wybory użytkowników dotyczące udostępniania danych,

• regularnie aktualizować polityki prywatności w odpowiedzi na zmieniające się przepisy i oczekiwania społeczne.

W miarę jak technologie AR coraz głębiej przenikają do codziennego życia, etyczne projektowanie staje się nie tylko obowiązkiem, ale warunkiem trwałego zaufania między twórcami a użytkownikami.

Bezpieczeństwo i zdrowie graczy

Gry wykorzystujące AR, takie jak Pokémon Go, otwierają nowe możliwości rozrywki, ale niosą też konkretne zagrożenia dla fizycznego i psychicznego zdrowia użytkowników. Badania pokazują, że choć technologia ta zachęca do aktywności fizycznej, to jednocześnie może prowadzić do niebezpiecznych sytuacji. Na przykład aż 27% graczy przyznaje się do grania podczas jazdy samochodem, a 43% – podczas jazdy na rowerze czy hulajnodze, co znacznie zwiększa ryzyko wypadków. Wiele osób deklaruje też, że poświęca sen na rzecz gry, co negatywnie wpływa na ich codzienne funkcjonowanie.

Ponadto gra nie uwzględnia uwarunkowań terenowych – niektóre PokéStopy mogą pojawiać się w miejscach trudno dostępnych lub niebezpiecznych, np. za rzeką, na terenie budowy czy przy ruchliwych drogach

Innym, mniej oczywistym zagrożeniem są mechanizmy gry, które mogą być wykorzystywane w celach przestępczych. Przykładem jest funkcja „wabików” – umożliwia ona przyciąganie wirtualnych stworzeń do wybranej lokalizacji, co zwiększa aktywność graczy w jej pobliżu. Uzbrojeni bandyci wykorzystali to do zwabiania niczego nie świadomych, zapatrzonych w telefony graczy. 

Problemy zdrowotne związane z grami AR

Głównym wyzwaniem jest rozproszenie uwagi. Gracze skupieni na ekranie smartfona często nie zauważają przeszkód, takich jak schody, ruch uliczny czy nawet innych ludzi. W 2016 roku odnotowano szereg wypadków, w tym potrąceń pieszych, które miały związek z graniem w Pokémon Go. Dodatkowo mechanizmy takie jak „daily quests” (codzienne zadania) czy ograniczony czasowo dostęp do rzadkich wirtualnych obiektów mogą prowadzić do kompulsywnego grania, szczególnie u młodszych użytkowników.

Jak minimalizować ryzyko?

Firmy tworzące gry AR wprowadzają różne rozwiązania, aby zwiększyć bezpieczeństwo graczy. Pokémon Go wyświetla np. automatyczne ostrzeżenia, przypominające o konieczności zachowania ostrożności podczas poruszania się po mieście. Niektóre aplikacje oferują też funkcję „ciemnego ekranu„, która pozwala grać głównie w oparciu o dźwięki i wibracje, zmniejszając potrzebę ciągłego wpatrywania się w telefon.

Ważnym aspektem jest też edukacja. Rodzice powinni rozmawiać z dziećmi o zasadach bezpiecznego grania – np. unikaniu niebezpiecznych miejsc czy ustalaniu limitu czasu spędzanego na grze. Warto też zachęcać graczy do regularnych przerw, które pomogą uniknąć przemęczenia oczu czy zespołu cieśni nadgarstka.

W miarę jak gry AR stają się integralną częścią przestrzeni publicznej, troska o zdrowie i bezpieczeństwo użytkowników powinna być jednym z fundamentów ich projektowania.

Dobór lokalizacji w grach AR: znaczenie kontekstu i odpowiedzialności

W grach opartych na AR lokalizacje rzeczywiste odgrywają kluczową rolę w doświadczeniu gracza. Jednakże umieszczanie elementów gry w miejscach o szczególnym znaczeniu historycznym i kulturowym może prowadzić do kontrowersji i naruszenia szacunku dla tych miejsc.

Aby uniknąć takich sytuacji, deweloperzy gier AR powinni stosować się do następujących praktyk:

• Konsultacje z lokalnymi społecznościami i instytucjami: Przed dodaniem nowej lokalizacji do gry warto skonsultować się z lokalnymi władzami, społecznościami oraz instytucjami kultury, aby upewnić się, że obecność elementów gry nie będzie postrzegana jako nieodpowiednia lub obraźliwa.

• Wykorzystanie systemów zgłaszania nieodpowiednich lokalizacji: Platformy takie jak Niantic Wayfarer umożliwiają użytkownikom zgłaszanie lokalizacji, które nie są odpowiednie do rozgrywki AR. Deweloperzy powinni aktywnie monitorować te zgłoszenia i reagować na nie, usuwając kontrowersyjne punkty z gry.

• Stosowanie technologii do analizy kontekstu lokalizacji: Nowoczesne systemy, takie jak Visual Positioning System (VPS) opracowany przez Niantic, pozwalają na precyzyjne umieszczanie elementów AR w przestrzeni oraz analizę otoczenia pod kątem jego przydatności do rozgrywki. Dzięki temu możliwe jest unikanie miejsc o szczególnym znaczeniu kulturowym czy historycznym.

• Edukacja graczy: Ważne jest, aby informować graczy o znaczeniu poszanowania miejsc, w których odbywa się rozgrywka. Deweloperzy mogą wprowadzać komunikaty przypominające o odpowiednim zachowaniu w miejscach publicznych oraz o konieczności szanowania lokalnych zwyczajów i przepisów.

Odpowiedzialne projektowanie gier AR wymaga uwzględnienia kontekstu społecznego, kulturowego i historycznego lokalizacji, w których umieszczane są elementy gry. Deweloperzy powinni dążyć do tworzenia doświadczeń, które są nie tylko angażujące, ale także szanujące otoczenie i jego znaczenie dla lokalnych społeczności.

Podsumowanie

Gra Pokémon GO pokazała, że mobilne gry to nie tylko rozrywka. Potrafią zmotywować nas do wyjścia z domu, odkrywania miasta i poznawania nowych ludzi, ale też przypominają, że warto pamiętać o szacunku do miejsc i innych osób.

Pojawienie się PokéStopów przy miejscach pamięci, takich jak pomniki czy cmentarze, wzbudziło kontrowersje, wskazując, że niektóre miejsca powinny pozostać wolne od wirtualnej rozgrywki. Z drugiej strony, przykłady z Chester i Fukui pokazują, że gry z rozszerzoną rzeczywistością mogą być też skutecznym narzędziem edukacji i promocji lokalnego dziedzictwa.

Najważniejsze jest znalezienie złotego środka – twórcy powinni uważnie dobierać lokalizacje punktów i jasno komunikować zasady zachowania, a gracze pamiętać o zdrowym rozsądku i szacunku. Tylko w ten sposób gry AR mogą rozwijać się odpowiedzialnie, łącząc zabawę z poszanowaniem wartości kulturowych i społecznych.

Literatura

1. Washington Post. (2016). Holocaust Museum to visitors: Please stop catching Pokémon here. 

2. Fakt.pl. (2016). Nie bawcie się pokemonami w Auschwitz!

3. BBC News. (2016). US Holocaust museum asks Pokemon Go players to stop

4. VOA News. (2016). No More Pokémon GO at Hiroshima Atomic Bomb Memorial. 

5. The Associated Press(2016).”Pokemon Go” players blamed for damage at historic fort

6. Bankier.pl. (2016). „Pokémon GO” wzbudza religijne kontrowersje. 

7. MakeUseOf. (2023). What Data Does Pokémon Go Collect and Share About You?

8. 33rd Square. (2023). Does Niantic Sell Your Personal Data?

9. Wagner-Greene, V. R., Wotring, A. J., Castor, T., Kruger, J., Mortemore, S., & Dake, J. A. (2017). Pokémon GO: Healthy or Harmful?. American journal of public health, 107(1), 35–36. https://doi.org/10.2105/AJPH.2016.303548

10. Wprost. (2016). Kobieta zgłosiła, że została zgwałcona przez Pokémona. 

11. Pokémon Fossil Museum – Fukui Prefectural Dinosaur Museum. (2025). 

12.Pokémon GO Japan post. (2017).