W dziesiejszych czasach obok wielu informacji na temat wojny konwencjonalnej na Ukrainie pojawiaja się także termin wojny informacyjnej. Bardzo długo nikt z nas nie doceniał siły i znaczenia informacji. Wydawało nam się, że odfiltrowanie fake news’a jest czynnością oczywistą i wykonywaną automatycznie.  Aktualnie musimy zmierzyć się nie tylko z pojedynczą informacją, ale z ich ogromem jakim jest wojna informacyjna. Należy postawić sobie pytania co to tak naprawdę jest wojna informacyjna, jak jest prowadzona oraz czy w tym celu mogą zostać wykorzystane najnowsze osiągnięcia jakimi są SI i Data Science. Czy istnieje możliwość aby była to wojna sprawiedliwa? 

Definicja

Wojna informacyjna według Wikipedii jest definiowana jako “zorganizowana aktywność zewnętrzna państwa polegająca na niszczeniu lub modyfikowaniu systemów komunikowania informacyjnego przeciwnika lub przepływających przez nie informacji, prowadząca do osiągnięcia określonych celów politycznych, oraz aktywność zapewniająca ochronę własnych systemów informacyjnego komunikowania przed podobnym działaniem przeciwnika” [1]. Bardziej uważny czytelnik może zauważyć, że nie pokrywa ona przypadku gdy w celu niszczenia wizerunku innych jest wykorzystywana własna infrastruktura. W rzeczy samej gdy zajrzymy do angielskiej Wikipedii możemy znaleźć dokładniejszą definicję, która pokrywa ten przypadek i definiuje wojnę informacyjną jako używanie systemów komunikacji (ICT), aby zdobyć przewagę nad przeciwnikiem. Warto też dodać, że nie jest to też to samo co cyberwojna.

Nasze postrzeganie wojny informacyjnej mogło się zmienić za sprawą wojny na Ukrainie, jednak warto pamiętać że jest to koncept znacznie starszy i [2] prezentuje jego wykorzystanie np. w czasie operacji militarnej w Iraku w walce z terroryzmem. Zgodnie ze sztuką wojenną pozwala ona zdobyć przewagę, która odgrywa istotną rolę w bitwach. Pozycja ta wprowadza również podział na dwa typy wojny. Pierwszy wykorzystuje informacje “real-time”, aby wspierać trwający atak. Przykładem są sieci zbierające, analizujące i sterujące, które rozpoaznają cele przeciwnika i potrafią bardzo dokładnie określić ich położenie. Drugi jest użyciem bardziej rozpoznawalnym teraz, gdzie wojna informacyjna jest też dodatkowym (jednak nie mniej ważnym) składnikiem wojny militarnej, W ramach niej publikowane jest bardzo dużo informacji mających przede wszystkim wpłynąć na opinię ludzi o wojnie.

Prowadzenie

Głównym narzędziem psychologicznym używanym do prowadzenia takiej wojny bez wątpienia jest manipulacja, na którą składa się propaganda, demoralizacja oraz dezinformacja przeciwnika. Większość informacji tworzonych jest nieprawdziwa i ma na celu zmiejszyć morale przeciwnika (jak na przykład fałszywe przemówienie prezydenta Ukrainy w którym poddaje on kraj) lub źle przedstawić grupę ludzi lub kraj na arenie międzynarodowej (jak na przykład informację o zamiarze użycia broni chemicznej przez Ukrainę). Jednak istnieje też inny sposób prowadzenia takiej wojny przy pomocy wzbudzania empatii oraz tworzenia mitu bohaterów, który jest szeroko stosowany aktualnie po stronie ukraińskiej. Tą tendencję można zauważyć w wielu artukułach/postach pokazujących zbrodnie wojenne dokonane prze Rosjan, ale także w postach pokazujących bohaterskie zachowania ludności cywilnej na Ukrainie blokującej ruch rosyjskich jednostek jak zostało to pokazane na poniższym fimie.

The residents of a small town in the Zaporizhzhia Oblast blocked a column of Russian T-90 tanks from passing through yesterday by putting their own bodies in harms way.

🇺🇦 pic.twitter.com/O6eEwgwvGv

— Visegrád 24 (@visegrad24) February 28, 2022

Z drugiej strony narzędziami informatycznymi mogą być tutaj na przykład atak hakerski, fake news, deepfake, boty oraz trolle (do manipulacji), ale także standardowe portale informacyjne oraz media społecznościowe. Podobnie jak w innych dziedzinach również w czasie wojny informacyjnej można szeroko stosować techniki sztucznej inteligencji oraz data science.

Pierwszym z przykładów jest już wspomniane tworzenie fałszywych informacji takich jak fakenews lub deepfake [9]. Aktualne narzędzia takie jak na przykład sieci neuronowe potrafią na podstawie przeszłych artykułów lub zdjęć nauczyć się jak coś powinno wyglądać i na tej podstawie generować kolejne próbki które już jednak odbiegają od prawdy, pomimo bardzo dużego podobieństwa do rzeczywistych. Wielokrotnie przytaczaną sytuacją jest tutaj przemówienie prezydenta Ukrainy w którym poddaje on kraj [10]. W rzeczywistości był to deepfake, majacy na celu obniżenie morali Ukrainców i przekonujący ich do złożenia broni.

A deepfake of Ukrainian President Volodymyr Zelensky calling on his soldiers to lay down their weapons was reportedly uploaded to a hacked Ukrainian news website today, per @Shayan86 pic.twitter.com/tXLrYECGY4

— Mikael Thalen (@MikaelThalen) March 16, 2022

Innych przykładem jest data science, która z powodzeniem jest wykorzystywana do analizy danych z portali społecznościowach. Pomimo, że początkowo brzmi to niegroźnie, a wręcz nieużytecznie w czasie wojny to należy pamiętać, że dane te pozwalają stworzyć profile osób, poznać ich zainteresowania i przyzwyczajenia. Dzięki temu tworzone później za pomocą SI fałszywe informacje są bardziej dopasowane i celowane do nas, przez co skuteczniej nas przekonują [12]. Taki proces określany jest jako “adversarial machine learning” [13].

Warto też jednak pamiętać, że rozpoznanie fałszywej informacji przeciwnika również pozwala uzyskać przewagę, ponieważ zmiejsza zaufanie społeczne do przeciwnika. SI może zostać wykorzystane nie tylko do stworzenia fałszywej informacji, ale różwnież do zakwalfikowania artykułu jako fake news czy rozpoznania wideo stworzonego przy pomocy deep fake [7]. Nie bez powodu w Internecie możemy znaleźć wiele prac zajmujących się takim wykrywaniem. W ramach prac nad artykułem wpisałem w Google’a zapytanie “ai fake news creation”, co ciekawe większość wyników zawierała fazę “fake news detection” i na tym temacie się skupiała.

SI jest używane także w czasie cyberataków, zarówno po stronie atakującej jak i broniącej się. Poza tworzeniem artykułów AI może zostać także wykorzystane do stworzenia np maili phishingowych, które potem są wykorzystane do ataku. Z drugiej strony pozwala ono rówież zauważyć anomalie w sieci dzięki czemu atakowany może wykryć atak [8]. Przykładem jest tutaj rozwijany przez amerykański department obrony (Department of Defence) system MADHAT [14], który analizuje dane w sieci aby wykryć potencjalnie niebezpieczny ruch.

Nie zapominajmy jednak też o drugim rodzaju wojny informacyjnej jakim jest wykorzystywanie danych w czasie rzeczywistym do przeprowadzania operacji militarnych. Jak pokazuje [2]  informacje te zostały wykorzystane na przykład w czasie operacji “Pustynna Burza”. Wszystkie jednostki zostały wtedy podzielone na trzy sieci, w ramach których występowało połączenie typu każdy z każdym. Pierwsza sieć (“Sensor Grid”) odpowiadała za rozpoznanie otoczenia, głównie za pomocą samolotu, dzieki czemu można było zlokalizować jednostki przeciwnika. Druga była siecią “dowodzenia” (“C2 Grid”), analizowała ona napływające informacje i wspierała decyzje. Ostatnia (“Shooter Grid”) obejmowała środki walki. Taka architektura pozwalała np. w ciągu 30 sekund wykryć skąd został wystrzlony pocisk przeciwnika.

Wojna sprawiedliwa

Teoria wojny sprawiedliwej (ang. “Just War”) opisuje jak i dlaczego prowadzone są wojny. W szczególności celem jest uzasadnienie okoliczności, w jakich wojna może zostać uznana za słuszną. Obecnie za sprawiedliwą uważa się wojnę prowadzoną przy następujących okolicznościach [4]:

• wojna w słusznej sprawie
• jest środkiem ostatecznym
• ma rozsądne szanse na sukces
• jest proporcjonalna do użytych środków

Niektóre z tych punktów są dość ogólne i podlegają dyskusjom, np. czy słuszną sprawą jest tylko odpowiedź na już dokonaną agresję, czy również atak prewencyjny przed spodziewaną agresją. Innym problemem jest dla przykładu prawdopodobieństwo sukcesu. Gdy w roku 1939 rozpoczęła się wojna zimowa, Finlandia zdawała się nie mieć szans w starciu w ZSRR i zdawałoby się, że rozpaczliwa próba obrony nie spełnia przesłanej wojny sprawiedliwej. Tymczasem, Finlandia była w stanie obronić swoją niepodległość i zadać Związkowi Radzieckiemu na tyle duże straty, aby doprowadzić do pokoju (chociaż Finlandia utraciła część swojego terytorium).

Czy wojna informacyjna może być sprawiedliwa?

Dla wielu badaczy wojna informacyjna jest problematyczna z punktu widzenia etycznego. Przyczynami są między innymi:

• Łatwość z jaką można taki atak wykonać bez żadnego bezpośredniego zagrożenia dla wykonujących atak [5]
• Ze względu na liczną ilość cywilnych zastosowań technologii informatycznych ataki mogą być zarówno wyprowadzane z obiektów cywilnych, jak i takie cele mogą być ofiarami takich ataków. Zachowanie kontroli nad takimi atakami wymagałoby większej kontroli organizacji i państw nad urządzeniami informatycznymi obywateli, co również powoduje problemy etyczne, takie jak prawo do prywatności.
• Często niemożliwym jest wyśledzenie osoby lub grupy osób, która dokonała cyberataków. [6]

Wojna informacyjna nie wydaje się być więc sprawiedliwa jeśli jest stosowana samodzielnie. Warto jednak się zastanowić nad użyciem wojny informacyjnej jednocześnie z działaniami militarnymi prowadzonymi w ramach wojny sprawiedliwej. Takim przykładem może być przykład “Ducha z Kijowa”, rzekomego ukraińskiego pilota myśliwca, który zniszczył kilkadziesiąt jednostek lotnictwa przeciwnika. Chociaż sam “Duch z Kijowa” prawdopodobnie nie istnieje, to jego historia miała na celu podnieść na duchu ukraińską armię i ludność w pierwszych dniach wojny, gdy sytuacja była mocno chaotyczna.

https://www.youtube.com/watch?v=SBBJ_JzV8u4

Takie działania mogły mieć też na celu przekonanie państw zachodnich, że Ukraina jest w stanie odeprzeć atak Rosji i tym samym pomaganie jej przez dostawy broni czy sankcje na Rosję jest sensowne. Chociaż po kilku dniach stało się jasne, że wiele pierwotnie ogłoszonych sukcesów Ukrainy nie ma potwierdzenia w rzeczywistości, to jednocześnie pojawiły się rzeczywiste sukcesy, niezależnie potwierdzone przez OSINT (Open Source Intelligence).

Powyższy przypadek może więc spełniać przesłanki etycznego wykorzystania wojny informacyjnej, ponieważ jest on użyty do podtrzymania działań militarnych prowadzonych jako część wojny sprawiedliwej, a ponadto w wyniku tych działań nie ucierpiała ludność cywilna przeciwnika.

Źródła

[1] https://en.wikipedia.org/wiki/Russian_information_war_against_Ukraine

[2] https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/16694/Walka%20informacyjna%20we%20wsp%C3%B3%C5%82czesnych%20konfliktach.pdf?sequence=1&isAllowed=y

[3] https://medium.com/@cezary.kuik/sztuczna-inteligencja-idzie-na-wojn%C4%99-c54d347dc016

[4] https://iep.utm.edu/justwar/

[5] https://www.jstor.org/stable/26481910?seq=1

[6] https://philpapers.org/rec/TADIWA

[7] https://www.jinfowar.com/journal/volume-20-issue-2/machine-intelligence-detect-characterise-defend-against-influence-operations-information-environment

[8] https://www.jinfowar.com/journal/volume-17-issue-2/enabling-successful-artificial-intelligence-implementation-department-defense

[9] https://lieber.westpoint.edu/deepfake-technology-age-information-warfare/

[10] https://twitter.com/MikaelThalen/status/1504123674516885507?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1504123674516885507%7Ctwgr%5E%7Ctwcon%5Es1_c10&ref_url=https%3A%2F%2Fcdn.embedly.com%2Fwidgets%2Fmedia.html%3Ftype%3Dtext2Fhtmlkey%3Da19fcc184b9711e1b4764040d3dc5c07schema%3Dtwitterurl%3Dhttps3A%2F%2Ftwitter.com%2Fmikaelthalen%2Fstatus%2F1504123674516885507image%3Dhttps3A%2F%2Fi.embed.ly%2F1%2Fimage3Furl3Dhttps253A252F252Fabs.twimg.com252Ferrors252Flogo46x38.png26key3Da19fcc184b9711e1b4764040d3dc5c07

[11] https://ieeexplore.ieee.org/document/9060412

[12] https://www.forbes.com/sites/forbescommunicationscouncil/2019/09/12/how-ai-can-create-and-detect-fake-news/

[13] https://research.google/pubs/pub45816/

[14] https://www.c4isrnet.com/smr/information-warfare/2020/07/22/pentagon-ai-team-sets-sights-on-information-warfare/