W ciągu ostatnich kilku lat kraje rozwinięte poczyniły duże postępy w zakresie zdrowia psychicznego, ale dostęp do opieki i zasobów pozostaje bardzo nierówny na całym świecie.  Według Światowej Organizacji Zdrowia odsetek osób zajmujących się opieką osób dotkniętych chorobami psychicznymi w krajach o niskich dochodach może wynosić zaledwie 2 na 100 tysięcy osób podczas, gdy 1 na 10 wymaga specjalistycznej opieki psychiatrycznej. Najnowsze wydarzenia na świecie takie, jak pandemia COVID-19, kryzys na świecie czy wojna na Ukrainie tylko pogarszają ten stan rzeczy. Jednocześnie rozwój najnowszych technologii informatycznych i robotycznych daje nam coraz większe możliwości między innymi we wspomaganiu służby zdrowia. W tym artykule przyjrzę się dostępnym narzędziom, które mogą pomóc tym, którzy zmagają się z problemami psychicznymi.

Stan zdrowia psychicznego w Unii Europejskiej

Raport opublikowany przez Biuro Analiz, Dokumentacji i Korespondencji Kancelarii Senatu [1] nie napawa optymizmem. W przytoczonym tam badaniu „Zakres i częstotliwość występowania chorób i zaburzeń psychicznych w Europie w 2010 roku” przeprowadzonego przez European College of Neuropsychopharmacology (ECNP) oraz European Brain Council (EBC) z 2011 roku możemy dowiedzieć się, że każdego roku 164,8 miliona osób mieszkających w Unii Europejskiej (38,2%) cierpiało z powodu zaburzeń zdrowia psychicznego. Jak wynika z wyników badań, najczęstszymi zaburzeniami zdrowia psychicznego były: zaburzenia lękowe (14%), bezsenność (7%), depresja (6,9%), zaburzenia somatyczne (6,3%), zaburzenia spowodowane używaniem alkoholu oraz substancji psychoaktywnych (> 4%), ADHD u dzieci i młodzieży (5%), demencja (1-30% w zależności od wieku). Kolejnym przytoczonym w raporcie badaniem jest opublikowane w 2016 roku przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), które dotyczy globalnego obciążenia chorobami. Wskazuje ono jasno, że zdrowie psychiczne ma ogromne znaczenie w obszarze zdrowia publicznego. Według szacunków najważniejszych przyczyn utraconych lat życia w zdrowiu z powodu ograniczonej sprawności (YLDs – years lived with disability), zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania (mental and substance use disorders) stanowią drugą wśród mężczyzn i trzecią wśród kobiet najważniejszą grupę przyczyn odpowiedzialną za utracone lata życia w zdrowiu z powodu ograniczonej sprawności. Trzecią publikacją [2], której celem było podsumowanie stanu zdrowia psychicznego w Europie jest to przeprowadzone przez Eurostat. Wskazuje ono wprost, że 7,2% osób w Unii Europejskiej cierpi na przewlekłą depresję, z czego najwyższy odsetek jest w Słowenii (15,1%), Portugalii (12,2%) i Szwecji (11,7%). Z publikacji możemy dowiedzieć się też, że depresja i zaburzenia związane z nadużywaniem alkoholu to dwa najczęściej występujące zaburzenia psychiczne, a depresja znalazła się na liście 20 najważniejszych przyczyn niepełnosprawności. Każde z tych badań stawia diagnozę, że zaburzenia psychiczne stały się największym wyzwaniem zdrowotnym w Europie w XXI wieku.

Stan zdrowia psychicznego w Polsce

W wyżej wymienionych badaniach możemy znaleźć również informacje o stanie zdrowia psychicznego mieszkańców Polski. W [1] przytoczone zostały wyniki raportu przygotowanego przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (NIZP-PZH), Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie (IPiN) oraz Katedrę Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu (KPUM) pt. „Charakterystyka rozpowszechniania zaburzeń psychicznych w Polsce na podstawie badania EZOP”, który powstał na podstawie trzyletniego projektu badawczego opublikowanego w 2012 roku. Wynika z niego, że w badanej próbie 10 tysięcy osób u 23,4% osób rozpoznano przynajmniej jedno zaburzenie psychiczne z 18 zaburzeń zdefiniowanych wg Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 i Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-IV.  Wśród nich, co czwarta przebadana osoba doświadczała więcej niż jednego zaburzenia, a co dwudziesta piąta – trzech i więcej. Grupę tych ostatnich pacjentów, mających doświadczenia z kilkoma zaburzeniami, oszacowano na blisko ćwierć miliona osób. Dalej możemy przeczytać, że u około 10% badanej populacji stwierdzono zaburzenia nerwicowe, wśród których do najczęstszych należały fobie specyficzne (4,3%) i fobie społeczne (1,8%). Można zatem przyjąć, że na zaburzenia nerwicowe cierpi co dziesiąty Polak w wieku produkcyjnym, czyli jest to grupa 2,5 miliona osób. Zaburzenia nastroju wśród zgłaszanych dolegliwości stanowiły łącznie 3,5% (w tym aż 3% stanowiła depresja), zatem mogą one dotyczyć blisko 1 miliona Polaków w wieku produkcyjnym. Impulsywne zaburzenia zachowania rozpoznawano u 3,5% respondentów co może oznaczać, że co trzydziesty Polak prezentuje tego rodzaju zachowania. Największe odsetki jednak możemy zobaczyć dla problemów związanych z używaniem substancji psychoaktywnych ( 12,9%), gdzie aż 11,9% to zaburzenia będące następstwem nadużywania alkoholu. To oznacza, że z tymi problemami boryka się 3,3 miliona osób w wieku produkcyjnym. Widzimy zatem, że wysoki odsetek osób cierpiących na rozmaite problemy psychiczne również dotyczy nie tylko innych krajów, ale również populacji Polski. 

Narzędzia informatyczne

Choć rozwiązania informatyczne często nie są w stanie zapewnić w pełni wystarczającej opieki nad osobami cierpiącymi na problemy psychiczne, to mogą stanowić bardzo dobre uzupełnienie terapii nadzorowanej przez specjalistę. Poniżej opiszę kilka z ogromnej ilości dostępnych na rynku narzędzi:

1. TrustCircle – projekt uruchomiony przez Psychiatric Disability Organization (PDO) we współpracy z twórcami aplikacji ze Stanów Zjednoczonych. Głównym celem przyświecającym twórcom aplikacji było usunięcie barier w dostępie do opieki psychiatrycznej mieszkańcom Kenii, w której znajduje się jedynie kilkudziesięciu specjalistów w dziedzinie psychiatrii. Dzięki tej aplikacji użytkownicy są w stanie uzyskać darmową i zdalną pomoc psychiatryczną, co stanowi alternatywę dla wizyt w gabinetach w świecie realnym. Pacjenci mogą w ramach aplikacji zadawać pytania odnośnie zdrowia psychicznego oraz przeprowadzać specjalistyczne badania na takie schorzenia, jak depresja, nadużywanie substancji psychoaktywnych czy zespół stresu pourazowego. 

2. YourDost – platforma internetowa, która, podobnie jak przytoczone wyżej TrustCircle, zapewnia doradztwo i pomoc osobom zmagającym się z różnymi problemami psychicznymi. Umożliwia ona kontakt z osobami specjalizującymi się w psychologii, psychoterapii i doradztwie zawodowym. Na stronie można również znaleźć liczne materiały dotyczące zdrowia psychicznego, a także inne narzędzia takie, jak fora internetowe.

3. Mind IT – kolejne narzędzie, którego celem jest pomoc niezamożnym użytkownikom w znalezieniu potrzebnej opieki psychiatrycznej. W celu identyfikacji osób potrzebujących specjalistycznej opieki zdrowotnej należy odpowiadać na pytania dotyczące aktualnego samopoczucia użytkownika. Aplikacja powstała w odpowiedzi na coraz bardziej rosnące wskaźniki samobójstw wśród obywateli Ghany, gdzie na kilkudziesięciomilionową populację przypada jedynie kilkanaście specjalistycznych instytucji zajmujących się zdrowiem psychicznym.

4. NotOK – aplikacja stworzona przez dwójkę nastolatków i również kierowana głownie dla młodszych użytkowników smartfonów. Jej głównym przeznaczeniem jest zmniejszenie przypadków samobójstw wśród młodzieży. Zasada działania aplikacji polega na dodaniu do niej danych kontaktowych do maksymalnie pięciu zaufanych osób i na kliknięciu w duży, czerwony przycisk w przypadku gorszego samopoczucia. W takim przypadku dodane osoby otrzymają informację o problemach bliskiej im osoby, a także jej dokładną lokalizację na podstawie GPS.

 

5. MY3 – podanie jak w przypadku NotOK, tak i w tej aplikacji twórcy obrali sobie za cel pomoc osobom, które muszą radzić sobie z myślami samobójczymi. Także tutaj możemy szybko skontaktować się z kilkoma bliskimi osobami w przypadku ataku choroby, jak również połączyć się z przeszkolonym doradcą amerykańskiej linii National Suicide Prevention Lifeline. Aplikacja oferuje również możliwość tworzenia swojego osobistego planu bezpieczeństwa, a także dostęp do pomocnych zasobów. 

6. What’s up? – darmowa aplikacja, która wykorzystuje metody najbardziej znanych terapii takich, jak terapia poznawczo-behawioralna (CBT) oraz terapia akceptacji i zaangażowania (ACT). W odróżnieniu od dwóch poprzednich przykładów ten nie koncentruje się na konkretnym zaburzeniu psychicznym, lecz na wielu różnych, jak na przykład depresja, gniew, stres czy zaburzenia lękowe. Zasada działania polega na śledzenia pozytywnych oraz negatywnych nawyków, aby utrzymywać te dobre na dłużej, a złe jak najszybciej eliminować. 

7. MoodKit – aplikacja opracowana przez dwóch specjalistów zajmujących się psychologią kliniczną. Wykorzystuje ona podstawy terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) i zapewnia wiele działań, które mają poprawić nastrój użytkownika. Pomaga ona zmienić sposób myślenia i rozwijać zdrowe postawy, które pomagają przezwyciężyć chorobę. Wykorzystuje ona również wbudowany dziennik, który pomaga dokonywać analizy i refleksji nad minionym dniem, zauważać niepokojące myśli i dokumentować w jaki sposób można je pokonać. 

Jak możemy zauważyć rynek aplikacji i platform informatycznych obfituje w wiele rozwiązań mających pomóc zarówno biednym osobom mieszkających w krajach trzeciego świata, gdzie dostęp do specjalistycznej opieki jest wyjątkowo ubogi, jak i tym, którzy chcą uzupełnić swoją terapię o dodatkowe narzędzia poprawiające jej skuteczność. Wyżej opisane przykłady to tylko kilka z setek dostępnych na rynku, z których każda osoba potrzebująca pomocy znajdzie taką, która będzie jej najbardziej odpowiadała. 

Narzędzia robotyczne

Nie tylko technologie z sektora IT pozwalają na tworzenie nowoczesnych rozwiązań mających przynieść ulgę osobom, które walczą z różnego typu chorobami psychicznymi. Również specjaliści zajmujący się robotyką podejmują się tworzenia rozwiązań, których celem jest uzupełnienie specjalistycznych terapii. Poniżej zaprezentuję przykład na to, że takie rozwiązanie może być skuteczne.

Pepper [5] to zaawansowany półhumanoidalny robot wyprodukowany przez japońską firmę SoftBank Robotics i zaprezentowany w 2014 roku. Jest on w stanie rozpoznawać emocje stojącego obok niego człowieka poprzez analizę mimiki i tonów głosu. Został on przetestowany w domach opieki osób starszych w Wielkiej Brytanii, gdzie zauważono, znaczą poprawę zdrowia psychicznego u osób, które korzystały z urządzenia kilkanaście godzin w ciągu dwóch tygodni. Niestety ze względu na słaby popyt sprzedaż robota została wstrzymana w 2021 roku.

Powyższy przykład pokazuje, że zastosowanie robotyki i sztucznej inteligencji ma realny potencjał na poprawę skuteczności specjalistycznych terapii oraz wskazuje pewien kierunek rozwoju metod stosowanych do leczenia i zapobiegania chorób i zaburzeń psychicznych w przyszłości. 

Literatura

[1]https : // www . senat . gov . pl / gfx / senat / pl / senatopracowania / 175 / plik / ot674 _ zdrowie _ psychiczne . pdf

[2] https : // portalstatystyczny . pl / depresja – i – zdrowie – psychiczne – w – unii – europejskiej /

[3] https : // www . globalcitizen . org / en / content / 5 – tech – tools – mental – health – low – income – countries /

[4] https : // www . psycom . net / 25 – best – mental – health – apps

[5] https : // en . wikipedia . org / wiki / Pepper _ ( robot )

[6]https : // news . sky . com / story / talking – robots – could – be – used – in – uk – care – homes – to – ease loneliness – and – improve – mental – health – 12066296