Sens karania robotów

Pomimo, że jeszcze kilka lat temu roboty mogliśmy zobaczyć jedynie w filmach Sci-Fi, obecnie stają się one częścią naszego codziennego życia. W otaczającym nas świecie coraz więcej jest ‘inteligentnych’ urządzeń, jednak daleko im jeszcze do (samo)świadomości, wymaganej w kontekście karalności.

Osoba, która odpowiada karnie, musi być winna popełnienia przestępstwa. To stwierdzenie zakłada, że osoba, która jest sądzona, była w stanie zrozumieć swoje zachowanie i w sytuacji wyboru wybrała źle. Z tego powodu nie karzemy na podstawie kodeksu karnego małych dzieci czy osób niepoczytalnych – one nie rozumieją swoich zachowań – Kamil Mamak: Jak ukarać roboty za popełnione przestępstwa?

Zastosowanie kar w przypadku robotów

Odpłata (retribution)

W zależności od poziomu zaawansowania sztucznej inteligencji oraz jej roli w społeczeństwie odpłata może dawać różne skutki. Najłatwiej wyobrazić sobie sytuację na wczesnym etapie zaawansowania robotów, w której realnie koszty karne ponosić miałby podmiot odpowiedzialny za robota, tu jednak nie można jeszcze mówić o faktycznym karaniu sztucznej inteligencji. W przypadku bardziej rozwiniętych maszyn mogłaby zostać zastosowana strategia podobna do tej stosowanej u ludzi, jednak moim zdaniem jej skuteczność jest niewielka i powinna być wyznaczana jedynie przy niewielkich wykroczeniach. Jej bardziej dotkliwe warianty nie mogą stanowić etycznego wymiaru kary, ze względu na ich bezcelowość (fizyczne lub psychiczne wyznaczenie dotkliwej kary na sprawcy) noszącą znamiona zemsty.

Odstraszenie (deterrence)

Ten typ kary jest wypadkową stosowania innych wymiarów sprawiedliwości i jego skuteczność zależna jest od surowości i dotkliwości innych typów kar. Moim zdaniem jej dużym sojusznikiem jest brak wiedzy, prawidłowej oceny ryzyka i możliwych konsekwencji czynów – ogół społeczeństwa o mniejszej wiedzy prawniczej i mniejszej świadomości prawdopodobieństwa powodzenia swoich działań może spodziewać się łatwiejszego wykrycia dokonania przestępstwa i dotkliwszych kar niż faktyczne. Elementy te w ogólności nie powinny dotyczyć sztucznej inteligencji, której możliwości pozyskiwania wiedzy i kalkulacji są znacznie lepsze niż u ludzi, co przekładać się może na zmniejszenie skuteczności odstraszania.

Rehabilitacja (rehabilitation)

W przypadku rehabilitacji możliwych jest znacznie więcej scenariuszy niż przy innych typach kar, ze względu na znacznie łatwiejszy i bardziej skuteczny proces pozyskiwania informacji o przyczynach wystąpienia danych zachowań i ew. wprowadzania zmian w maszynie. Ponownie w zależności od poziomu świadomości obiektu możliwe będzie np.:

• Resetowanie (niski poziom zaawansowania) – w przypadku zaawansowanych robotów z pamięcią i świadomością równoważne z karą śmierci.
• Debugowanie i naprawianie (średni poziom zaawansowania) – mające zastosowanie głównie na wczesnym etapie rozwoju, ze względu na wątpliwe moralnie wykorzystanie w przypadku inteligencji zbliżonych do ludzkich – bezpośrednia ingerencja w charakter.
• Zrozumienie i wykorzystanie możliwie najbardziej skutecznych programów resocjalizacyjnych (wyższy poziom zaawansowania).

Ubezwłasnowolnienie (incapacitation)

Typ kary najbardziej różniący się w zastosowaniu między robotami, a ludźmi, głównie ze względu na brak bezpośrednich ograniczeń w długości życia maszyny. Wiąże się z dylematem celowości fizycznej izolacji maszyny, która w zależności od swojej budowy może pozwalać na bezproblemowe oddzielenie elementów fizycznych od logicznych, a także może pominąć okres kary, lub wykorzystać go bez ograniczeń w świecie cyfrowym.

Ze względu na istnienie, w przypadku robotów, możliwości oddzielenia inteligencji od realnej postaci, a także kreowania i manipulacji środowiska, w którym ta świadomość funkcjonuje, pojawia się również opcja karania na inne sposoby – np. przedstawiony w odcinku Białe Święta serialu Black Mirror, w którym to sztuczna inteligencja (będąca kopią człowieka) zamykana była w urządzeniu pozwalającym na dowolną manipulację czasem i przestrzenią – byty zmuszone były do wieloletniej (tysiące lat) izolacji w bardzo małym, nieciekawym środowisku. Tego typu działania moim zdaniem znacznie bardziej przypominają jednak tortury, które łatwiej nam zaakceptować ze względu na brak umiejętności zrozumienia doświadczeń, które ze sobą niosą, a które nie mają realnego wpływu na resocjalizację – są gorszym odpowiednikiem ludzkiej kary pozbawienia wolności, która to charakteryzuje się dużym stopniem recydywy.

Ekstremalną odmianą ubezwłasnowolnienia jest kara śmierci, która w przypadku robotów mogłaby być wymierzana poprzez zresetowanie robota, a której właściwość jest bardzo wątpliwa.

Odbudowa (restoration)

Odbudowa jest kolejnym typem karania, który w przypadku robotów mógłby cechować się podobną skutecznością co w przypadku ludzi. Jej realne działanie jest trudne do oceny, ponieważ wymaga ona faktycznego zrozumienia winy i żalu za popełnione czyny, a ich pojawienie się jest elementem bardzo osobistym i możliwym – moim zdaniem – jedynie u istot cechujących się nie tylko inteligencją, ale także pewną wrażliwością – emocje.

Realna skuteczność wymierzanych kar