Sztuczna inteligencja (AI) robi postępy w świecie sztuki, a algorytmy na których bazuje są wykorzystywane do tworzenia wszelkiego rodzaju treści, od obrazów i muzyki po poezję i rzeźbę. W ostatnich miesiącach szczególnie popularne stały się programy pozwalające generować obrazy na podstawie opisu w języku naturalnym. Dzięki takim narzędziom każdy jest w stanie stworzyć niemalże dowolne grafiki, od fotorealistycznych aż po wiernie naśladujące style znanych twórców bądź też dominujące nurty minionych epok. Bez rozległej artystycznej wiedzy, talentu czy lat praktyk i wyrzeczeń każdy może w kilkanaście sekund stworzyć niemalże arcydzieło. Pośród niezliczonych nowych możliwości rodzi się również wiele pytań, na które odpowiedzi mogą zmusić ludzkość do redefinicji wielu pojęć i konceptów. Jednym z takich zagadnień jest pytanie czy dzieła generowane przez sztuczną inteligencję są wytworem sztuki i kreatywności czy może jedynie produktem wyrafinowanego programowania i algorytmicznej manipulacji, z ogólną formą nadaną na podstawie interakcji użytkownika?

Branża technologiczna oraz artyści z pewnością zapamiętają rok 2022 jako przełomowy. Wtedy to, za sprawą wejścia na rynek Midjourney oraz DALL-E 2, użytkownicy internetu dostali możliwość korzystania z dwóch, obecnie najpotężniejszych narzędzi do generowania obrazów na podstawie opisu w języku naturalnym. Z perspektywy użytkownika zasada działania tych programów jest prosta: wystarczy opisać co chcemy ujrzeć a następnie na tej podstawie program wygeneruje nam kilka różnych wersji obrazów odpowiadających opisowi i je nam przedstawi. Obie (jak i inne istniejące) platformy oferują również szereg dodatkowych funkcji, takich jak dogenerowywanie kolejnych kawałków grafik czy łączenie ich w większe części. Podstawowa zasada działania pozostaje jednak bez zmian.

 

Upowszechnienie dostępu do tak zaawansowanych narzędzi poskutkowało eksplozją ich popularności na olbrzymią skalę. W końcu teraz każdy jest w stanie zwizualizować swoje wyobrażenia oraz fantazje i podzielić się nimi ze światem. Czym jednak tak naprawdę są wygenerowane w ten sposób obrazy z punktu widzenia kultury? Jest to sztuka czy może jednak rzemiosło? Sam obraz nie został przecież bezpośrednio przez użytkownika stworzony. Ani przez żadnego człowieka!

 

Sztuka, kreatywność i rzemiosło

Sztuka, kreatywność i rzemiosło to trzy pojęcia, które są często używane zamiennie. Mają one różne znaczenia i implikacje, którym warto się przyjrzeć bliżej.

Filozofowie i artyści nie mają jednomyślnej opinii na temat tego, czym jest prawdziwa sztuka.Jednym z możliwych poglądów jest ten (McFee 2011), iż sztukę można zdefiniować jako twórczą ekspresję ludzkiej wyobraźni i umiejętności, zwykle w formie wizualnej, takiej jak malarstwo, rzeźba lub architektura, jednakże nie brak też innych form jej wkreopsji, wśród których jest literatura, muzyka, taniec czy też teatr. Sztuka jest często postrzegana jako sposób komunikowania idei, emocji i doświadczeń za pomocą różnych mediów i technik.

Sztuka może być również postrzegana jako sposób na odkrywanie i rozumienie otaczającego nas świata, ponieważ artyści często wykorzystują swoje prace do kwestionowania norm społecznych, prowokowania do myślenia lub oferowania nowych perspektyw. Sztuka niesie ze sobą wartość estetyczną, społeczną, kulturową i polityczną oraz może służyć jako środek osobistej lub zbiorowej ekspresji, komunikacji i refleksji. Ostatecznie jednak definicja sztuki jest subiektywna i może się różnić w zależności od kontekstu i perspektywy jednostki lub kultury.

Kreatywność to umiejętność wykorzystywania oryginalnego i innowacyjnego myślenia do znajdywania nowych pomysłów, koncepcji lub rozwiązań, które są nowatorskie, użyteczne i odpowiednie, a także jako umiejętność rozpoznawania i rozwijania istniejących pomysłów w nowy i innowacyjny sposób. Jest to proces myślowy, który wymaga zdolności do skupienia się na celu i jednocześnie utrzymywania otwartego umysłu wobec różnych perspektyw i możliwości. ​​Wyróżniającą cechą kreatywności jest zdolność do łączenia różnych elementów w nowe i zaskakujące sposoby. Kreatywność jest związana z twórczością artystyczną, ale dotyczy także innych dziedzin, takich jak nauka, biznes czy technologia.

A jak się ma do powyższych definicji rzemiosło? Encyklopedii Britannica dowiadujemy się, że rzemiosło to umiejętność wykonywania pracy manualnej z zastosowaniem zaawansowanych technik i narzędzi, które pozwalają na osiągnięcie wysokiej jakości i precyzji w wykonaniu. Rzemiosło wymaga nie tylko umiejętności manualnych, ale również wiedzy teoretycznej i doświadczenia, które pozwalają na rozpoznawanie i wykorzystywanie różnych materiałów oraz technik w celu osiągnięcia pożądanych efektów

Na czym polega generowanie obrazów? 

Na czym tak naprawdę polega generowanie obrazów za pomocą algorytmów sztucznej inteligencji? Zagadnienie działania sztucznej inteligencji oraz struktur i algorytmów budujących to pojęcie jest wysoce skomplikowany i wymaga solidnych podstaw z zakresu matematyki oraz informatyki żeby w pełni je zrozumieć. W uproszczeniu, narzędzia generowania obrazów na podstawie języka naturalnego opierają się na zastosowaniu sztucznych sieci neuronowych o specjalnych architekturach przystosowanych do przetwarzaniu obrazów, nierzadko połączonych w potoki przetwarzania, gdzie wynik jednej sieci neuronowej stanowi wejście do drugiego modelu. 

 

Jednym z kamieni milowych w tworzeniu sztuki generowanej za pomocą sztucznej inteligencji było stworzenie algorytmu DeepDream przez inżyniera Google Alexandera Mordvintseva w 2015 (Artykuł). Pracował on nad modelami opartymi o konwolucyjne sieci neuronowe – specjalny rodzaj sieci neuronowych przystosowany do przetwarzania obrazu w sposób zbliżony do ludzkiego. Sieci te obserwując przekazany do nich obraz starają się wyodrębnić jego najważniejsze cechy świadczące o tym, że reprezentuje np. psa, zaczynając od cech bardzo podstawowych i przechodząc do coraz bardziej abstrakcyjnych w kolejnych warstwach. Alexander trenował je przekazując na ich wejście miliony różnych obrazów wraz z ich opisami do czasu aż sieć była w stanie poprawnie klasyfikować przekazany na wejście obraz do jednej z określonych klas. Następnie analizując wewnętrzne parametry tak wytrenowanej sieci udało mu się wyodrębnić fragmenty odpowiedzialne za rozpoznawanie klasy kota i bigla. Przełomem był moment w którym odwrócił działanie sieci i poprosił o wygenerowanie obrazu kota jednocześnie wzbogacając wynik niektórych warstw za pomocą parametrów bigla. Otrzymał fantazyjne obrazy wyglądające niczym koszmary senne.

Mordvintsev nieustannie doskonalił swoje modele algorytmów, używając różnorodnych zbiorów danych oraz zleceń tekstowych, aby generować obrazy, aż w końcu program DeepDream zaczął tworzyć wyjątkowo piękne i niezwykłe wizualizacje. 

 

Opisany mechanizm stanowi sedno generatorów sztuki opartych na sztucznej inteligencji: strumienie informacji, od obrazów po daty i tekst alternatywny, które pomagają w klasyfikacji różnych wizualizacji, a następnie reprodukują je zgodnie z zapisanym poleceniem. Technologia ta ewoluowała dalej dzięki firmom takim jak OpenAI oraz ich produktom takim jak Dall-E czy też Midjourney, który przesuwają granice sztuki cyfrowej.

Obraz generowany – produkt czy sztuka

Nie ulega wątpliwości, że dzieła generowana przez narzędzia oparte o sztuczną inteligencję często są uderzające wizualnie, przyjemne estetycznie, a nawet sugestywne emocjonalnie w odbiorze. Algorytmy uczenia maszynowego mogą analizować duże zbiory danych istniejącej sztuki i wykorzystywać te informacje do generowania nowych dzieł, naśladują style, formy i motywy sztuki stworzonej przez człowieka aby następnie połączyć te informacje całość i wygenerować odpowiednią grafikę. W tym sensie sztuka generowana przez sztuczną inteligencję może być postrzegana jako rzemiosło, osiągnięcie techniczne, które wymaga wiedzy z zakresu programowania komputerowego i analizy danych.

 

Pozostaje jednak pytanie, czy sztuka generowana w ten sposób jest rzeczywiście, przynajmniej nacechowana kreatywnością?. Kreatywność, intuicyjnie jak i według definicji jest ściśle skojarzona z ludzką zdolnością do oryginalności, wyobraźni i innowacyjności – cechami zakorzenionymi w świadomości i subiektywnym doświadczeniu. Czy jednak o maszynie, nawet takiej, która może analizować i przetwarzać ogromne ilości danych, naprawdę można powiedzieć, że jest kreatywna w taki sam sposób jak ludzie?

 

Nie brakuje głosów, że sztuka generowana przez sztuczną inteligencję nie jest prawdziwie kreatywna, ponieważ brakuje jej intencjonalności, spontaniczności i emocjonalnej głębi, które są kojarzone z ludzkim umysłem. Nie ma obecnie jasnych dowodów na to, że programy bądź komputery mogą doświadczać tego samego zakresu emocji, myśli i motywacji, które artyści wnoszą do swojej pracy. Co więcej, wynik algorytmu sztucznej inteligencji zależy od jego oprogramowania i danych, na których został wytrenowany, podczas gdy artyści zdolni są tworzyć dzieła oryginalne, pochodzące z wnętrza człowieka. 

 

Kwestią, która również jest podnoszona, jest oryginalność. Generatory sztuki oparte na sztucznej inteligencji korzystają z istniejących już obrazów i często łączą je, aby ilustrować określony temat, koncepcję, formę artystyczną, itd. Nawet wśród dzieł sztuki stworzonych przez ludzi, niektórzy eksperci uważają za prawdziwą sztukę tę, która jest unikalna i wywołuje emocje w sposób z którym jeszcze nigdy się nie spotkali (Scheling 2008). Niestety, chociaż całkowita oryginalność zdarza się w ludzkiej sztuce, wiele z niej to powtarzanie istniejących stylów, co nie różni się zbytnio od tego, co robi sztuczna inteligencja. Dlatego “oryginalność” jest tak samo subiektywna jak “prawdziwa sztuka”.

 

Inni jednak twierdzą, że sztuka generowana przez sztuczną inteligencję jest nową formą kreatywności, która poszerza granice tego, co uważamy za ludzką ekspresję. Wskazują, że algorytmy sztucznej inteligencji mogą tworzyć dzieła, które kwestionują nasze założenia dotyczące tego, czym jest sztuka, i które mogą prowokować nowe sposoby widzenia i myślenia o świecie. Twierdzą, że sztukę generowaną przez sztuczną inteligencję można postrzegać jako wspólny wysiłek ludzi i maszyn, który wykorzystuje mocne strony obu stron, aby stworzyć coś nowego i innowacyjnego.

 

Co więcej, algorytm nie jest w stanie natychmiast stworzyć sztuki, która dokładnie pasuje do opisu podanego przez użytkownika (Artykuł). Musi on zbierać dane i uczyć się na ich podstawie, doskonaląc swoje zrozumienie w sposób podobny do człowieka. Akceptacja i odrzucenie stworzonych obrazów przez użytkowników wpływa na niektóre modele, udoskonalając ich wyniki w przyszłości. Modele te im częściej są używane, tym lepiej są w stanie sprostać wymaganiom przyszłego klienta. W tym miejscu możemy wskazać wiele podobieństw do początkującego artysty, tworzącego swoje pierwsze dzieła i ciągle udoskonalającego swój warsztat twórczy. Dlaczego jedno z takich dzieł miałoby być postrzegane za sztukę w momencie gdy drugie nie jest, pomimo że proces ich powstawania jest niemal identyczny.

Podsumowanie

Ostatecznie to, czy możliwość generowana przez sztuczną inteligencję dzieł zaliczających się do sztuki jest oznaką kreatywności, czy tylko wytworem rzemiosła, jest kwestią perspektywy. Chociaż nie ulega wątpliwości, że komputery mogą tworzyć dzieła oszałamiające wizualnie i imponujące technicznie, pytanie, czy naprawdę mogą być kreatywne w taki sam sposób, jak ludzie, wciąż jest przedmiotem debaty. Produkty sztucznej inteligencji zazwyczaj też nie są idealne. Zdolność generowania obrazów ma swoje ograniczenia i nierzadko umiejętność stworzenia odpowiedniego opisu dzieła jest sztuką samą w sobie. Jednakże ludzkie wytwory także borykają się ze swoimi własnymi problemami a więc niewłaściwym jest to aby dyskwalifikować wytwory sztucznej inteligencji jedynie na podstawie niewielkich błędów. Jasne jest jednak, że sztuka generowana przez sztuczną inteligencję jest fascynującą nową dziedziną, która przesuwa granice tego, co uważamy za sztukę, i otwiera nowe możliwości twórczej ekspresji w erze cyfrowej.

Literatura

McFee, G. (2011). Artistic Judgement: a framework for philosophical aesthetics (Vol. 115). Springer Science & Business Media.

Artykuł o odkryciu Alexandra Mordvintseva https://thereader.mitpress.mit.edu/deepdream-how-alexander-mordvintsev-excavated-the-computers-hidden-layers/

Ciekawy artykuł rozważający podobny problem https://www.makeuseof.com/is-ai-generated-art-real-art/

Schelling, F. W. J., Stott, D. W., & Simpson, D. (2008). The philosophy of art. University of Minnesota Press.

Encyklopedia Britannica https://www.britannica.com/

Słownik Cambridge https://dictionary.cambridge.org/