Od pierwszych prób mierzenia kroków aż po zaawansowane smartwatche i aplikacje śledzące, idea Quantified Self ewoluowała w niesamowity sposób. W latach 80. zaczęły pojawiać się pierwsze urządzenia do monitorowania aktywności fizycznej, a dziś każdy aspekt naszego życia – od snu po ulubione piosenki – może zostać zapisany i analizowany. Czy chcesz lepiej zrozumieć swoje ciało, kontrolować zdrowie, czy po prostu zobaczyć swoje życie w liczbach? W erze big data odpowiedź jest jedna – śledź, licz i analizuj. Jednak jak każda moda, także i ta przynosi zarówno korzyści, jak i wyzwania – szczególnie gdy ilość liczb przestaje nas definiować, a zaczyna przejmować kontrolę. 

Wstęp

Sukces monitorowania życia opiera się na wielu aspektach. Na samym początku, trzeba zrozumieć, co chcemy mierzyć – od parametrów zdrowotnych po nasze codzienne nawyki. Kluczowe jest zapewnienie odpowiednich narzędzi, które nie tylko pozwolą na zbieranie danych, ale również na ich analizę i personalizację do indywidualnych potrzeb użytkownika. Kolejnym ważnym krokiem jest świadome wykorzystanie tych danych w taki sposób, aby maksymalizować korzyści dla zdrowia, produktywności czy rozwoju osobistego. 

W świecie, gdzie dane są dostępne wszędzie i wszystko jest mierzalne, Quantified Self staje się jednym z głównych sposobów, by świadomie rozwijać swoje życie. W tym artykule przyjrzymy się, jakie są zalety i wyzwania związane z podejściem “życie jako big data”. Zastanowimy się również, jakie technologie i narzędzia są dziś dostępne, aby pomóc nam lepiej zrozumieć siebie, oraz jakie wyzwania niesie za sobą tak intensywne, ilościowe spojrzenie na własne życie. 

Czym Jest Quantified Self? 

Quantified Self, czyli ruch śledzenia i mierzenia swojego życia, opiera się na innowacjach technologicznych, które umożliwiają nam wgląd w nasze codzienne aktywności i nawyki. Nic dziwnego więc, że rozwój technologii, takich jak sztuczna inteligencja i analiza big data, wywarł ogromny wpływ na ten ruch. Technologie te pozwalają na przetwarzanie ogromnych ilości danych – od zebranych kroków, przez liczbę spalonych kalorii, aż po analizę trendów naszych preferencji kulturalnych. 

Co jest mierzone i dlaczego? 

W artykule „Personal Metrics: Users’ Experiences and Perceptions of Self-Tracking Practices and Data” Btihaj Ajana (2020) omawia, co dokładnie jest mierzone przez użytkowników w ramach praktyk samomonitoringu i dlaczego to robią. Główne kategorie danych obejmują zdrowie fizyczne (takie jak liczba kroków, puls, sen), dietę, aktywność fizyczną, ale także samopoczucie psychiczne i emocjonalne. Użytkownicy śledzą te metryki, aby lepiej zrozumieć swoje ciało i zachowanie, co pozwala na bardziej świadome decyzje dotyczące zdrowia i stylu życia. 

Ajana podkreśla, że za tymi pomiarami stoi głównie chęć poprawy jakości życia, zwiększenia efektywności oraz zredukowania niepewności związanej z codziennym funkcjonowaniem. Wspomina również, że niektórzy użytkownicy widzą w samomonitoringu sposób na zdobycie większej autonomii i kontroli nad swoim zdrowiem, co staje się szczególnie ważne w społeczeństwach opartych na danych. W ten sposób samomonitoring przekształca użytkowników w „podmioty danych,” które stale dążą do samodoskonalenia na podstawie informacji, które zbierają o sobie. 

Jak samośledzenie i Quantified Self wspierają zdrowie i dobre samopoczucie 

Z systematycznego przeglądu literatury przeprowadzonego przez Feng i in. wynika, że technologie samośledzenia mogą być niezwykle skuteczne w promowaniu zdrowego stylu życia. W badaniu tym zanalizowano 67 badań empirycznych, które wykazały, że samośledzenie wpływa pozytywnie na motywację użytkowników, osiąganie celów zdrowotnych oraz długotrwałe utrzymywanie zdrowych nawyków. Kluczowe dla sukcesu tego typu technologii jest zrozumienie potrzeb różnych grup interesariuszy, co pozwala na lepsze dostosowanie rozwiązań do ich oczekiwań. 

Użytkownicy końcowi i ich motywacja 

Wśród użytkowników końcowych, motywacja i umiejętność wyznaczania realistycznych celów okazały się kluczowe dla długoterminowego stosowania samośledzenia. Badania pokazują, że użytkownicy, którzy mają jasne cele, takie jak poprawa kondycji fizycznej, lepsze zarządzanie snem czy redukcja stresu, są bardziej skłonni do regularnego korzystania z technologii monitorujących. Umożliwia to im nie tylko realizację zamierzonych planów, ale także uzyskanie poczucia kontroli nad własnym zdrowiem. Zgodnie z badaniami Sharon i Zandbergen (2017), dążenie do samodoskonalenia poprzez śledzenie danych przyczynia się do większego zaangażowania w zdrowy styl życia, co potwierdzają także analizy Ajany (2020) dotyczące pozytywnych doświadczeń użytkowników. 

Wsparcie dla pacjentów 

Z drugiej strony, samośledzenie okazuje się niezwykle pomocne dla pacjentów oraz osób z chorobami przewlekłymi. Gromadzenie i analiza danych zdrowotnych pozwalają na lepsze zarządzanie własnym stanem zdrowia oraz umożliwiają współpracę z lekarzami. Dzięki technologiom samośledzenia, pacjenci mogą monitorować objawy, śledzić efekty leczenia i dostarczać lekarzom istotne informacje, co znacząco poprawia jakość opieki oraz efektywność leczenia. Jak wskazuje przegląd przeprowadzony przez Feng i in., pacjenci korzystający z takich narzędzi są w stanie lepiej zrozumieć swoje schorzenia oraz podejmować bardziej świadome decyzje dotyczące zdrowia, co przekłada się na lepsze wyniki terapeutyczne. 

Współpraca z profesjonalistami opieki zdrowotnej 

Nie można również pominąć roli profesjonalistów opieki zdrowotnej w procesie samośledzenia. Współpraca między pacjentami a lekarzami staje się kluczowa w skutecznym zarządzaniu zdrowiem. Gromadzone przez pacjentów dane mogą być wykorzystywane przez specjalistów do analizy postępów w leczeniu oraz do modyfikacji terapii, jeśli zajdzie taka potrzeba. Taka współpraca nie tylko poprawia jakość opieki, ale także buduje zaufanie między pacjentem a lekarzem, co jest kluczowe dla efektywności leczenia. 

Wnioski z systematycznego przeglądu literatury pokazują, że technologie samośledzenia mają potencjał do zmiany sposobu, w jaki dbamy o zdrowie i samopoczucie. Pomagają one w osiąganiu celów zdrowotnych, motywują do wprowadzania pozytywnych zmian oraz wspierają współpracę z lekarzami, co przekłada się na lepszą jakość życia. Kluczowe jest jednak, aby użytkownicy byli świadomi sposobu interpretacji danych oraz wyznaczali sobie realistyczne cele, co pomoże im w maksymalizacji korzyści płynących z praktyk samomonitoringu. 

Quantified Self – wyzwania i zagrożenia 

Quantified Self (QS) jest zjawiskiem, które niesie ze sobą zarówno obietnicę lepszego zrozumienia siebie, jak i liczne wyzwania oraz zagrożenia. Proces samośledzenia, choć ma potencjał poprawy zdrowia i jakości życia, wiąże się z problemami natury technologicznej, społecznej oraz tożsamościowej (Iwasiński, 2016; Iwasiński 2017). 

Złożoność technologiczna

Korzystanie z zaawansowanych technologii, takich jak urządzenia wearables, aplikacje do śledzenia parametrów zdrowotnych czy zaawansowane platformy analityczne, wymaga zarówno dostępu do nowoczesnych technologii, jak i umiejętności ich obsługi. Dla wielu osób, zwłaszcza tych mniej zaznajomionych z technologią, może to stanowić istotną barierę. Problem ten dotyczy nie tylko osób starszych, ale także tych, którzy nie posiadają odpowiednich narzędzi czy infrastruktury technicznej. W rezultacie, technologiczna złożoność może prowadzić do wykluczenia cyfrowego, gdzie część populacji nie ma dostępu do korzyści płynących z monitorowania danych o swoim zdrowiu i codziennym życiu. 

Samodyscyplina i nadzór

Regularne śledzenie parametrów, takich jak liczba kroków, tętno, czy godziny snu, wymaga od użytkowników stałej samodyscypliny. Niewielka przerwa w regularnym monitorowaniu może wywołać poczucie winy lub frustracji, co w efekcie może prowadzić do stresu i presji, aby stale „osiągać” określone cele. Nadzór nad samym sobą, mimo że z pozoru może wydawać się pomocny, może też rodzić negatywne skutki psychiczne, w tym obsesję na punkcie doskonałości. 

Iluzja czystej wiedzy

Chociaż dane generowane przez urządzenia Quantified Self są często postrzegane jako obiektywne i niezawodne, ich interpretacja może być daleka od prawdy. Dane te są wynikiem wielu założeń oraz algorytmicznych przetworzeń, które mogą zawierać błędy lub uproszczenia. Nie zawsze są one w stanie oddać pełen obraz rzeczywistości, co może prowadzić do podejmowania nieodpowiednich decyzji dotyczących zdrowia czy stylu życia. Przykładowo, niska liczba kroków jednego dnia niekoniecznie oznacza brak aktywności fizycznej, ale może być interpretowana w taki sposób przez użytkownika. 

Wpływ na tożsamość

Zbyt intensywne monitorowanie parametrów życiowych może wpłynąć na postrzeganie samego siebie. Ludzie zaczynają identyfikować się z danymi cyfrowymi, tracąc z oczu inne aspekty swojej tożsamości. Codzienne decyzje mogą być podporządkowane analizie wyników, zamiast naturalnym impulsom czy potrzebom. W efekcie, spontaniczność i swoboda zostają ograniczone, a jednostka staje się zakładnikiem swoich pomiarów. 

Alienacja „ja”

Dane zbierane przez technologie self-trackingu nie zawsze pozostają prywatne. Mogą one być wykorzystywane przez zewnętrzne instytucje – od firm technologicznych po ubezpieczycieli – do tworzenia cyfrowych sobowtórów, które mogą wpływać na decyzje podejmowane na temat jednostki. Ten „data-double” może w skrajnych przypadkach prowadzić do utraty kontroli nad swoją tożsamością, gdy dane zaczynają definiować jednostkę w oczach innych bardziej niż rzeczywiste działania czy wybory. 

Samozniewolenie poprzez mikroracjonalność

Technologie Quantified Self mogą prowadzić do nadmiernej racjonalizacji życia. Śledzenie każdej najmniejszej aktywności i dążenie do doskonalenia każdej dziedziny życia ogranicza swobodę działania i naturalną spontaniczność. Życie staje się serią celów i wskaźników do osiągnięcia, co paradoksalnie może prowadzić do poczucia zniewolenia przez technologie, które miały zapewniać wolność i autonomię. 

Utrata prywatności i inwigilacja

Wraz z rozwojem technologii i ich coraz większą obecnością w życiu codziennym, wiele danych dotyczących zdrowia, nawyków, czy preferencji użytkowników jest monitorowanych i zbieranych przez różne podmioty. Zwiększa to ryzyko naruszenia prywatności, kradzieży tożsamości czy inwigilacji. Firmy mogą zbierać, analizować i sprzedawać te dane, co wprowadza nowe formy kontroli nad jednostkami, często bez ich pełnej świadomości. 

Kolonizacja przez rynek

Rynek coraz bardziej wkracza w nasze codzienne życie poprzez kwantyfikację i „danetyzację” doświadczeń. Im bardziej precyzyjne stają się dane o użytkownikach, tym łatwiej firmy mogą manipulować ich zachowaniami i dostosowywać oferty do ich potrzeb, co prowadzi do utowarowienia ludzkiej tożsamości. Kiedy każdy aspekt życia jest monitorowany i analizowany, jednostki stają się podatne na wpływy rynkowe, które starają się zarządzać ich preferencjami i wyborami konsumenckimi. 

Fetyszyzacja danych i reifikacja rzeczywistości społecznej

Współczesne społeczeństwa coraz częściej traktują dane jako obiektywną reprezentację rzeczywistości. Jednak dane, choć często uznawane za bezstronne, są wytworem złożonych procesów społecznych i algorytmicznych, które mogą nie uwzględniać pełni rzeczywistości. Algorytmy operujące na tych danych stają się częścią „naturalnego” środowiska jednostki, co prowadzi do fetyszyzacji danych – traktowania ich jako niepodważalnych prawd, które w rzeczywistości mogą być niepełne lub zniekształcone. 

Czy Quantified Self to droga do samopoznania, czy dystopia technologiczna?

 

Ruch Quantified Self, który zakłada samopomiar i samodoskonalenie za pomocą technologii, z jednej strony postrzegany jest jako pionier w sferze indywidualnej transformacji, ale z drugiej strony w dyskursie publicznym staje się często symbolem dystopii związanej z mediatyzacją. Analiza dyskursu prasowego z Niemiec i Wielkiej Brytanii pokazuje, że Quantified Self jest przedstawiany jako „uniwersalny symbol” negatywnych skutków, jakie niesie ze sobą głęboka mediatyzacja społeczeństwa. W mediach Quantified Self staje się metaforą naruszania prywatności, nadmiernej kontroli oraz potencjalnej dehumanizacji jednostek przez technologie cyfrowe. 

Media często podkreślają aspekty takie jak “defektywne samośledzenie”, które przedstawia praktyki Quantified Self jako wadliwe i prowadzące do nadmiernej kontroli nad własnym życiem. Działania członków Quantified Self, które według nich mają charakter eksperymentalny i pozwalają na lepsze zrozumienie siebie, w mediach często opisywane są jako obsesyjne i ekstremalne. Ta narracja pokazuje, że Quantified Self jest postrzegany nie jako narzędzie do samodzielnej poprawy jakości życia, ale jako praktyka rodząca problemy społeczne, takie jak utrata solidarności społecznej i komercjalizacja danych osobowych przez duże korporacje. 

Publiczne przedstawienie ruchu Quantified Self ma charakter dwuznaczny – z jednej strony krytykowane są same technologie oraz ich użycie, a z drugiej podkreśla się, że rozwój technologii może mieć znaczący wpływ na społeczeństwo. W ten sposób ruch Quantified Self, mimo że często negatywnie oceniany, nieświadomie potwierdza swoje założenie, że technologia ma potencjał do zmiany społecznej. Ten paradoks pokazuje, jak media zarówno wspierają, jak i podważają znaczenie technologii w naszym życiu, kreując Quantified Self jako dystopijny obraz społeczeństwa przyszłości, w którym nadmierna kontrola i nacisk na samodoskonalenie mogą prowadzić do dehumanizacji (Hepp et al., 2021). 

Indywidualizm czy tworzenie więzi grupowych? 

Ruch Quantified Self, szczegółowo opisany w badaniu Alexandre’a Rigala (2024), ukazuje, jak praktyka samomonitoringu może jednocześnie wzmacniać indywidualizm oraz sprzyjać tworzeniu więzi grupowych. Pomimo pozornej koncentracji na jednostce, spotkania QS — zarówno te na żywo, jak i wirtualne — przyciągają ludzi, którzy dzielą się swoimi danymi osobistymi w ustrukturyzowanej formie. Uczestnicy prezentują wyniki śledzenia swoich codziennych aktywności, takich jak sen, dieta czy poziom aktywności fizycznej, co pozwala innym na wyciągnięcie wniosków i podjęcie własnych działań w zakresie samooptymalizacji. Takie działania nie tylko wspierają indywidualny rozwój, ale także tworzą platformę do wzajemnej inspiracji i wsparcia. 

Rigal wskazuje, że kluczowym elementem tych spotkań jest ich rytmiczna struktura. Każda prezentacja przebiega według określonych reguł, w których na pierwszy plan wysuwa się historia jednostki. To podejście może być postrzegane jako nowoczesna forma „kultu jednostki”, którą Émile Durkheim opisał ponad sto lat temu. Durkheim argumentował, że w nowoczesnych społeczeństwach indywidualizm nie osłabia więzi społecznych, a wręcz przeciwnie — wzmacnia je, ponieważ jednostki gromadzą się wokół wspólnych wartości, takich jak autonomiczne poznanie siebie i swojego życia​ 

W praktyce QS ten indywidualizm objawia się w formie spotkań, gdzie każdy uczestnik ma równe prawo do wyrażania siebie poprzez dane. To tworzy przestrzeń do wspólnego reflektowania nad własnym życiem i motywuje do dalszego samorozwoju. Dzięki tym spotkaniom, samomonitoring, który dla wielu może wydawać się narzędziem wyłącznie introspekcyjnym, staje się formą społecznego rytuału, który jednoczy ludzi wokół podobnych celów i wyzwań. 

Ruch Quantified Self rozwinął się w sieć spotkań w ponad 70 miastach na czterech kontynentach, co podkreśla globalny wymiar tego zjawiska. Spotkania te stanowią platformę dla wymiany doświadczeń, inspiracji oraz dzielenia się metodami śledzenia i analizy danych osobistych. Wspólna wymiana wiedzy i doświadczeń wzmacnia więzi społeczne i tworzy społeczność ludzi, którzy są zaangażowani w samodoskonalenie i zdrowy styl życia. 

 

Bibliografia 

1. Feng, S., Mäntymäki, M., Dhir, A., & Salmela, H. (2021). How Self-tracking and the Quantified Self Promote Health and Well-being: Systematic Review. Journal of Medical Internet Research, 23(9). doi: 10.2196/25171. 

1. Hepp, Andreas, Alpen, Susan and Simon, Piet. “Beyond empowerment, experimentation and reasoning: The public discourse around the Quantified Self movement” Communications, vol. 46, no. 1, 2021, pp. 27-51. https://doi.org/10.1515/commun-2019-0189 

1. Iwasiński, Ł. (2016). Społeczne zagrożenia danetyzacji rzeczywistości. W: Nauka o informacji w okresie zmian. Informatologia i humanistyka cyfrowa. Red. Barbara Sosińska-Kalata. Wydawnictwo SBP.  

1. Iwasiński, Ł. (2017). Quantified Self. Self-tracking a problem tożsamości. Zagadnienia Informacji Naukowej, 2017 (55/2), 126-136. DOI: 10.36702/zin.369. 

1. Rigal, A. (2024). On the cult of the individual: The Quantified Self public gatherings, self-tracking, and individualism. Current Sociology. https://doi.org/10.1177/00113921241275680