Powszechna obecność smartfonów w przestrzeni publicznej doprowadziła do powstania nowego zagrożenia: dekoncentracji użytkowników urządzeń mobilnych podczas poruszania się po mieście. Artykuł analizuje zjawisko tzw. „smartphone zombies” z perspektywy społecznej, etycznej i technologicznej, wskazując możliwe informatyczne oraz organizacyjne sposoby ograniczenia tego problemu. W kontekście rosnącego zastosowania AI i data science, rozważamy rolę systemów predykcyjnych, infrastruktury inteligentnych miast oraz regulacji społecznych.

Wprowadzenie

Współczesne miasta stoją przed coraz większymi wyzwaniami związanymi z bezpieczeństwem niechronionych uczestników ruchu drogowego. W erze cyfrowej jednym z najbardziej niepokojących zjawisk staje się tzw. „smartphone zombies” – piesi i rowerzyści zanurzeni w ekranach urządzeń mobilnych, którzy ignorują otoczenie, powodując zagrożenie dla siebie i innych. Artykuł ten przedstawia przegląd strategii instytucjonalnych oraz rozwiązań informatycznych i robotycznych, które mają na celu ograniczenie tego zjawiska, a także identyfikację zagrożeń w otoczeniu użytkownika smartfona.

Przegląd literatury i kontekst teoretyczny

Zagadnienia etyczne związane z wykorzystaniem technologii mobilnych w przestrzeni publicznej od lat są przedmiotem dyskusji w literaturze z zakresu technologii i społeczeństwa. Sherry Turkle (2011) w pracy Alone Together podkreśla erozję relacji międzyludzkich oraz pogłębiającą się izolację wynikającą z nadużycia technologii. Z kolei Nicholas Carr (2010) w The Shallows opisuje, jak technologia wpływa na naszą uwagę i zdolność koncentracji. W tym kontekście zagrożenie związane z „bezmyślnym poruszaniem się” staje się jednym z aspektów szerszego problemu technologicznego rozproszenia.

Problem: dekoncentracja i jej skutki społeczne

Uzależnienie od technologii

Wzrost uzależnienia od smartfonów, mediów społecznościowych i stałej potrzeby bycia online (tzw. FOMO – Fear of Missing Out) prowadzi do coraz częstszych przypadków dekoncentracji w ruchu drogowym. Piesi przestają obserwować przejścia dla pieszych, a rowerzyści czytają wiadomości w czasie jazdy, co znacząco obniża ich zdolność do szybkiego reagowania.

Wpływ korzystania ze smartfona na bezpieczeństwo pieszych

Badanie opublikowane w International Journal of Environmental Research and Public Health (PMC9408215) pokazuje, że korzystanie ze smartfonów przez pieszych znacząco zwiększa ryzyko wypadków, a jego skala zależy od rodzaju wykonywanego zadania oraz otoczenia. W eksperymencie wzięło udział 201 młodych dorosłych, którzy poruszali się pieszo zarówno w warunkach laboratoryjnych, jak i w środowisku miejskim. Uczestnicy mieli za zadanie przejść określony dystans w trzech wariantach: bez telefonu, rozmawiając przez telefon oraz pisząc wiadomości tekstowe. Wyniki pokazały, że używanie smartfona podczas chodzenia wydłuża czas i zwiększa liczbę kroków potrzebnych do pokonania tej samej trasy, co wskazuje na obniżoną koncentrację i większe ryzyko potknięcia lub zderzenia z przeszkodą. Szczególnie wysokie ryzyko zaobserwowano w środowisku miejskim, gdzie występują realne zagrożenia związane z ruchem drogowym. Autorzy badania podkreślają, że piesi korzystający ze smartfonów powinni unikać ich użycia podczas przechodzenia przez ulice – dla własnego bezpieczeństwa oraz innych uczestników ruchu.

Strategie instytucjonalne

Kampanie edukacyjne

Miasta organizują kampanie informacyjne, które pokazują zagrożenia wynikające z używania telefonu podczas przechodzenia przez ulicę. Przykładem są plakaty i filmy w mediach społecznościowych, które prezentują scenariusze zakończone wypadkiem. Coraz częściej wykorzystuje się również interaktywne formy edukacji, takie jak symulatory VR pozwalające doświadczyć sytuacji zagrożenia z perspektywy pieszego. W szkołach prowadzi się warsztaty dotyczące bezpieczeństwa cyfrowego i mobilności miejskiej. Niektóre kampanie łączą tematykę zagrożeń z pozytywnym przekazem promującym tzw. „uważne chodzenie” (ang. mindful walking), czyli świadome poruszanie się bez rozpraszaczy technologicznych.

 

Zmiany prawne

W Polsce również obowiązują przepisy ograniczające korzystanie z urządzeń mobilnych przez pieszych. Od 1 czerwca 2021 roku, zgodnie z nowelizacją Prawa o ruchu drogowym, pieszym zabrania się korzystania z telefonów komórkowych i innych urządzeń elektronicznych w sposób ograniczający możliwość obserwacji sytuacji na drodze podczas wchodzenia na jezdnię lub torowisko. Naruszenie tego przepisu może skutkować mandatem w wysokości do 200 zł.

Podobne rozwiązania wprowadzono w Japonii – w 2020 roku miasto Yamato w prefekturze Kanagawa jako pierwsze w kraju wprowadziło zakaz korzystania z telefonu podczas chodzenia po ulicy. Choć początkowo nie był on egzekwowany mandatami, miał charakter prewencyjny i edukacyjny, a jego celem było zwrócenie uwagi na rosnącą liczbę wypadków z udziałem pieszych zapatrzonych w ekrany. Inne japońskie miasta rozważają podobne przepisy w odpowiedzi na problem tzw. smartphone zombies.

Infrastruktura drogowa

Ciekawym przykładem są sygnalizacje LED w nawierzchni chodnika, zmieniające kolory zgodnie z sygnalizatorem. Takie rozwiązania wprowadzono m.in. w Holandii i Korei Południowej, gdzie testowano je w miejscach o dużym natężeniu ruchu pieszego oraz w pobliżu szkół. Dodatkowo w niektórych miastach montuje się tzw. „slow lanes” – specjalne pasy na chodnikach przeznaczone dla osób korzystających z telefonów, oddzielone od reszty ruchu pieszego. Choć rozwiązanie to budzi kontrowersje, stanowi próbę adaptacji przestrzeni miejskiej do zmieniających się nawyków użytkowników. W Chinach i Niemczech testowano także projekcje świetlne wyświetlane na poziomie wzroku osoby wpatrzonej w ekran smartfona, mające ostrzec przed zbliżającym się przejściem dla pieszych lub torowiskiem.

Studium przypadku: Bodegraven, Holandia

Miasto Bodegraven w Holandii jest jednym z pionierów w zakresie wykorzystania inteligentnej sygnalizacji LED na chodnikach. W 2017 roku zainstalowano tam paski świetlne +Light Line, które zmieniają kolor zgodnie z sygnalizacją świetlną. Głównym celem było zwiększenie bezpieczeństwa pieszych, zwłaszcza młodzieży, która często korzysta z telefonu podczas chodzenia.

Badanie przeprowadzone po wdrożeniu wykazało:

• wzrost świadomości zagrożeń wśród użytkowników smartfonów,

• pozytywne reakcje mieszkańców i lokalnych mediów,

• zainteresowanie innych miast holenderskich podobnymi rozwiązaniami.

Choć system miał charakter eksperymentalny, został uznany za udany przykład łączenia prostych technologii z realnym wpływem społecznym.

Strategie informatyczne i rozwiązania technologiczne

Aplikacje mobilne i interfejsy adaptacyjne

Aplikacje wykrywające ruch i użycie telefonu mogą ostrzegać użytkownika o zbliżającym się niebezpieczeństwie. Wdrożenie tzw. context-aware interfaces, czyli interfejsów dostosowanych do sytuacji użytkownika (np. automatyczne wyłączenie powiadomień podczas przechodzenia przez ulicę), staje się obiecującym kierunkiem rozwoju.

Wearable tech: inteligentne urządzenia ostrzegające pieszych

Nowoczesne technologie ubieralne, takie jak smartwatche i opaski fitness, zyskują nowe zastosowania w poprawie bezpieczeństwa pieszych. Dzięki wbudowanym czujnikom ruchu, modułom GPS i integracji ze smartfonem, urządzenia te mogą aktywnie ostrzegać użytkownika o zbliżającym się zagrożeniu.

Typowym scenariuszem jest sytuacja, w której pieszy idzie ulicą, jednocześnie patrząc w ekran telefonu. Smartwatch, wykrywając zarówno ruch, jak i aktywność na ekranie, może wysłać sygnał wibracyjny lub dźwiękowy, przypominający o konieczności zwrócenia uwagi na otoczenie. W bardziej zaawansowanych rozwiązaniach, urządzenia te mogą analizować lokalizację użytkownika i ostrzegać go np. o zbliżaniu się do przejścia dla pieszych lub skrzyżowania o dużym natężeniu ruchu.

Dzięki rozwojowi koncepcji smart city, wearable tech może być w przyszłości zintegrowana z infrastrukturą miejską. Przykładowo, opaska lub zegarek mogą odbierać sygnały z inteligentnych sygnalizatorów lub czujników ruchu, informując użytkownika o nadjeżdżającym pojeździe lub czerwonym świetle, zanim jeszcze zdąży spojrzeć w górę.

Rozwiązania tego typu mają ogromny potencjał w zakresie prewencji wypadków drogowych, zwłaszcza wśród młodych użytkowników intensywnie korzystających ze smartfonów. W miarę rozwoju systemów kontekstowych i rozpoznawania zachowań, technologie ubieralne mogą stać się ważnym ogniwem w ekosystemie miejskiego bezpieczeństwa.

AI i systemy predykcyjne w służbie bezpieczeństwa pieszych

Wraz z postępem w dziedzinie sztucznej inteligencji (AI) oraz uczenia maszynowego (ML), miasta zyskują nowe narzędzia do zwiększania bezpieczeństwa pieszych. Jednym z najbardziej obiecujących rozwiązań są systemy predykcyjne, które analizują obraz z kamer monitoringu miejskiego i rozpoznają sytuacje potencjalnie niebezpieczne — w tym pieszych skupionych na ekranach smartfonów.

Zaawansowane algorytmy komputerowego rozpoznawania obrazu (computer vision) potrafią wykrywać charakterystyczne postawy i gesty świadczące o tym, że dana osoba korzysta z telefonu podczas poruszania się. Na tej podstawie system może przewidywać zwiększone ryzyko wypadku i reagować w czasie rzeczywistym.

Przykładowe reakcje systemu obejmują:

• automatyczne uruchomienie alertu świetlnego lub dźwiękowego w otoczeniu pieszych,

• wydłużenie czasu trwania zielonego światła na przejściu, gdy wykryta zostanie grupa osób zapatrzonych w telefony,

• inteligentne dostosowanie sygnalizacji świetlnej do aktualnego poziomu rozproszenia uwagi przechodniów,

• przesyłanie danych do lokalnych systemów ostrzegania (np. powiadomienia do aplikacji mobilnych lub urządzeń wearable).

Tego typu systemy są już testowane w ramach pilotażowych projektów w niektórych miastach Azji oraz Europy, gdzie integruje się dane z kamer, sygnalizacji i map ruchu pieszych. Ich wdrożenie może w przyszłości znacząco ograniczyć liczbę wypadków z udziałem nieuważnych pieszych, tworząc dynamiczne, adaptacyjne środowisko miejskie.

Systemy nadzoru i egzekwowania przepisów – przykład z Chin

W Chinach zastosowanie zaawansowanych systemów rozpoznawania twarzy idzie o krok dalej – nie tylko w zakresie zapobiegania wypadkom, ale również egzekwowania przepisów ruchu drogowego. W wielu miastach zainstalowano inteligentne kamery monitoringu, które są w stanie automatycznie zidentyfikować osoby przechodzące przez ulicę na czerwonym świetle (tzw. jaywalking). System rozpoznaje twarz przechodnia, dopasowuje ją do danych z państwowych baz, a następnie generuje mandat, który może zostać przesłany bezpośrednio na telefon komórkowy lub publicznie wyświetlony na tablicy z danymi wykroczenia.

W niektórych przypadkach, oprócz grzywny, osoby te trafiają również na listy przewinień publicznych, co może skutkować ograniczeniami np. w dostępie do kredytów, zakupie biletów lotniczych czy korzystaniu z usług publicznych. Systemy te są częścią szerszej koncepcji tzw. społecznego systemu zaufania (social credit system), który integruje różne aspekty zachowań obywateli, w tym przestrzeganie przepisów drogowych.

Choć chiński model egzekwowania przepisów drogowych oparty na masowym nadzorze budzi wiele kontrowersji, niektóre jego elementy — odpowiednio zaadaptowane do europejskich norm prawnych i etycznych — mogłyby znaleźć zastosowanie również w Polsce. Przykładowo, systemy monitoringu miejskiego mogłyby być wykorzystywane nie tylko do rejestracji wykroczeń drogowych, ale również do identyfikacji przypadków korzystania ze smartfona podczas przechodzenia przez jezdnię.

W przyszłości możliwe byłoby wprowadzenie automatycznych powiadomień lub ostrzeżeń (np. SMS lub komunikat w aplikacji miejskiej), a w bardziej zaawansowanej formie — również mandatów dla osób wielokrotnie ignorujących przepisy. Takie rozwiązanie wymagałoby jednak zmian legislacyjnych oraz szerokiej debaty publicznej, uwzględniającej kwestie prywatności i proporcjonalności kar.

Bariery wdrażania systemów wspomagających bezpieczeństwo

Pomimo rosnącego zainteresowania technologiami przeciwdziałającymi dekoncentracji pieszych, ich wdrażanie napotyka na kilka barier:

1. Ograniczenia budżetowe

Modernizacja infrastruktury miejskiej (np. montaż inteligentnych sygnalizacji, integracja systemów AI) wiąże się z wysokimi kosztami. W mniejszych miejscowościach często brakuje środków na takie inwestycje.

2. Prywatność i ochrona danych

Systemy analizujące obraz z kamer lub dane GPS budzą obawy o inwigilację i gromadzenie danych bez zgody użytkowników. Konieczne jest stosowanie zasad privacy-by-design, takich jak anonimizacja i lokalne przetwarzanie danych. Z jednej strony technologie AI i analiza danych oferują ogromne możliwości w zakresie ochrony pieszych. Z drugiej jednak, pojawiają się zagrożenia etyczne: monitorowanie obywateli, zbieranie danych o zachowaniu, profilowanie. Istotne staje się więc pytanie: gdzie leży granica między bezpieczeństwem a inwigilacją? W literaturze (Zuboff, 2019) podkreśla się niebezpieczeństwa kapitalizmu inwigilacyjnego, co powinno skłaniać projektantów takich systemów do stosowania zasad etyki w AI: przejrzystości, minimalizacji danych, zgody użytkownika.

3. Akceptacja społeczna

Nie wszyscy użytkownicy chcą być „nadzorowani” lub „poprawiani” przez technologię. Skuteczność wielu rozwiązań (np. ostrzeżeń dźwiękowych) zależy od ich społecznej akceptowalności i sposobu wdrożenia.

4. Brak standaryzacji

Brakuje jednolitych wytycznych dla projektowania i testowania rozwiązań takich jak interfejsy adaptacyjne, systemy predykcyjne czy mapy zagrożeń. Utrudnia to ich skalowanie i ocenę skuteczności.

Wnioski i rekomendacje

Analiza zjawiska „smartphone zombies” pokazuje, że problem ten ma charakter interdyscyplinarny i wymaga współpracy między inżynierami, urbanistami, projektantami interfejsów oraz decydentami publicznymi. Poniżej przedstawiono zestaw rekomendacji na trzech poziomach:

Rekomendacje dla miast:

• inwestowanie w inteligentną infrastrukturę miejską (np. sygnalizacje LED w chodnikach, systemy predykcyjne),

• tworzenie otwartych baz danych dotyczących wypadków, które można analizować z wykorzystaniem AI i data science,

• projektowanie kampanii społecznych ukierunkowanych na młodzież i młodych dorosłych – główną grupę użytkowników smartfonów.

Rekomendacje dla twórców technologii:

• rozwój aplikacji wykorzystujących kontekst użytkownika do ograniczenia ryzyka (np. ostrzeżenia kontekstowe, czasowe blokady ekranu),

• integracja interfejsów adaptacyjnych w systemach operacyjnych mobilnych (Android, iOS),

• tworzenie standardów etycznych dla systemów rozpoznających zachowania użytkownika.

Rekomendacje dla użytkowników:

• świadome korzystanie z telefonu w przestrzeni publicznej – szczególnie w pobliżu przejść dla pieszych i skrzyżowań,

• stosowanie funkcji „focus mode” lub „trybu pieszych”, które ograniczają powiadomienia w ruchu,

• korzystanie z urządzeń wearable jako alternatywy dla telefonu (np. szybkie powiadomienia w zegarku zamiast konieczności patrzenia w ekran).

Literatura

Carr, N. (2010). The Shallows: What the Internet Is Doing to Our Brains.

Turkle, S. (2011). Alone Together: Why We Expect More from Technology and Less from Each Other.

Sobrinho-Junior, S. A., Nepomuceno de Almeida, A. C., Paniago Ceabras, A. A., da Silva Carvalho, C. L., Borges Lino, T., & Christofoletti, G. (2022). Risks of accidents caused by the use of smartphone by pedestrians are task- and environment-dependent. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(17), 10637. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9408215/

Zuboff, S. (2019). The Age of Surveillance Capitalism.

https://www.theguardian.com/technology/2017/feb/15/dutch-led-scheme-smartphone-traffic-lights-whatsapp

https://petapixel.com/2023/06/14/china-uses-ai-camera-to-capture-jaywalkers-and-publicly-shame-them/