Wojny na miecze ustąpiły miejsca wojnom na karabiny, te z kolei bombom – ale czy nadchodzi era wojen informacyjnych, w których bronią są obrazy i dźwięki, a nie proch i stal? Technologia rozwija się nie tylko w codziennym użytku, lecz również w obszarze konfliktów zbrojnych.
W tym wpisie nie skupimy się na tradycyjnym sprzęcie wojskowym, lecz na nowym, coraz powszechniej wykorzystywanym narzędziu prowadzenia wojny – technologii DeepFake i jej zastosowaniu w dezinformacji oraz propagandzie w kontekście wojny hybrydowej.
Dezinformacja i skutki psychologiczne
Złe wiadomości mają realny wpływ na naszą psychikę. Każda negatywna informacja wywołuje emocje – od niepokoju, przez złość, po strach. A człowiekiem zastraszonym łatwiej manipulować.
Ten mechanizm bywa wykorzystywany nie tylko w polityce wewnętrznej (np. kampaniach wyborczych), ale także podczas wojen. Osłabione morale przeciwnika to ogromna przewaga strategiczna.
DeepFake jako forma dezinformacji może prowadzić do paniki, zamętu, utraty zaufania społecznego, a nawet destabilizacji państw. I właśnie z tego powodu coraz częściej pojawia się w arsenale wojny hybrydowej.
DeepFake — nie zawsze zły
Warto zauważyć, że deepfake nie musi mieć wyłącznie negatywnych zastosowań. Przykładem jest automatyczne tłumaczenie wideo z dopasowaniem ruchu ust do nowego języka. Takie rozwiązania mogą ułatwić edukację czy komunikację międzykulturową.
Mimo to, każdorazowe użycie deepfake’ów niesie ze sobą ryzyko etyczne – zwłaszcza jeśli nagrania powstają bez zgody przedstawionych osób. Nawet dobre intencje mogą prowadzić do nadużyć.
DeepFake a etyka „sprawiedliwej wojny”
Z perspektywy etyki just war theory (etyki „sprawiedliwej wojny”), dezinformacja w postaci zmanipulowanych nagrań jest działaniem problematycznym. Wojna powinna być prowadzona proporcjonalnie, z poszanowaniem godności człowieka oraz prawdy.
Deepfake łamie te zasady — manipuluje opinią publiczną, tworzy iluzję i zaburza racjonalny osąd. Jednocześnie daje ogromną przewagę strategiczną, co czyni go narzędziem pokusznym, choć moralnie wątpliwym.
Przykład z Ukrainy
W 2022 roku, po inwazji Rosji na Ukrainę, w mediach społecznościowych pojawiło się fałszywe nagranie, na którym prezydent Zełenski rzekomo nawołuje do kapitulacji.
Był to deepfake – cyfrowa manipulacja nakładająca twarz i głos Zełenskiego na ciało aktora. Celem było podważenie morale i wywołanie chaosu wśród Ukraińców. To przykład realnego użycia deepfake’a jako broni psychologicznej i informacyjnej.
Propaganda – klasyfikacja i znaczenie
W kontekście wojny hybrydowej pojęcie propagandy nabiera nowego znaczenia. Choć często rozumiana pejoratywnie, w naukach społecznych ma bardziej neutralne ujęcie.
Neutralna definicja:
Propaganda to celowe i systematyczne kształtowanie percepcji, emocji i zachowań jednostek lub grup w celu osiągnięcia konkretnego celu (Nelson, 1996).
Rodzaje propagandy:
-
Biała – nadawca jest znany, informacje są w dużej mierze prawdziwe.
-
Szara – niejasne źródło, informacje częściowo prawdziwe lub niepełne.
-
Czarna – źródło ukryte lub fałszywe, treści wprowadzają w błąd.
To właśnie czarna propaganda, do której zaliczamy deepfake, jest najtrudniejsza do wykrycia i najbardziej niebezpieczna w czasie konfliktów.
Propaganda wojskowa i deepfake
W ujęciu militarnym propaganda to każde działanie komunikacyjne wspierające cele strategiczne państwa. Deepfake wpisuje się w tę definicję – stając się narzędziem nowoczesnej wojny psychologicznej.
Jako przykład można przywołać słynny eksperyment z Barackiem Obamą, któremu przypisano słowa, których nigdy nie wypowiedział. Deepfake może wprowadzać chaos, podważać autorytety i wywoływać niepokoje społeczne – szczególnie w czasach kryzysów.
Technologia ta, wspierana przez media społecznościowe i algorytmy rekomendacji, umożliwia błyskawiczne rozprzestrzenianie się zmanipulowanych treści do milionów odbiorców w czasie rzeczywistym.
Obrona przed deepfake – technologia i edukacja
Największym zagrożeniem nie jest sama technologia, lecz brak świadomości i krytycznego myślenia. Dlatego kluczowe są:
-
Rozwój algorytmów detekcji deepfake’ów,
-
Edukacja medialna i cyfrowa,
-
Promowanie czujności społecznej i weryfikowania informacji.
Tylko połączenie technologii i świadomości obywatelskiej może skutecznie przeciwdziałać nowoczesnej propagandzie.
Podsumowanie
Technologie takie jak deepfake stają się integralnym elementem współczesnych konfliktów – szczególnie w ramach wojny hybrydowej. Oferują ogromną siłę rażenia, nie przez zniszczenie fizyczne, lecz przez manipulację umysłami.
W obliczu takich zagrożeń, kluczowe staje się rozwijanie kompetencji społeczeństwa w zakresie krytycznego myślenia, umiejętności analizy informacji oraz rozpoznawania manipulacji – by przyszłe wojny nie były wygrywane tylko przez tych, którzy lepiej kłamią.
s
Źródła:
-
Chesney, R., & Citron, D. (2019). Deep fakes: A looming challenge for privacy, democracy, and national security. California Law Review, 107(6), 1753–1819.
-
Flattery, T., & Miller, C. B. (2024). Deepfakes and dishonesty. Philosophy & Technology, 37(4), 120. https://doi.org/10.1007/s13347-024-00812-1
-
Havlík, M. (2023). Deepfake as an advanced manipulative technique for spreading propaganda. Vojenské rozhledy, 32(1), 3–17. https://www.vojenskerozhledy.cz/en/kategorie-clanku/bezpecnostni-a-obranna-politika/19811-deepfake-jako-pokrocila-manipulativni-technika-k-sireni-propagandy
-
Nasu, H. (2022). Deepfake technology in the age of information warfare. Lieber Institute, West Point. https://lieber.westpoint.edu/deepfake-technology-age-information-warfare/