Sztuczna inteligencja (AI) odgrywa coraz większą rolę w naszym codziennym życiu, zmieniając niemal każdy jego aspekt, w tym stając się nieodłącznym elementem współczesnej edukacji. ChatGPT i inne duże modele językowe (LLM) mogą pomóc uczniom w rozwiązywaniu zadań, pisaniu esejów, przygotowaniu prezentacji czy analizie złożonych problemów analitycznych. Czy w takim kontekście tradycyjne zadania domowe mają jeszcze sens? A może najwyższy czas na wymyślenie zupełnie nowych, innowacyjnych sposobów nauczania i oceniania?

W tym poście porozmawiamy o wpływie narzędzi AI takich jak ChatGPT i inne LLM na procesy edukacyjne, a także zastanowimy się, jak szkoły i uniwersytety mogą przygotować się na, odbywającą się na naszych oczach, technologiczną rewolucję.

---

AI wkracza do szkół

ChatGPT, jeden z najpopularniejszych dużych modeli językowych AI (Large Language Model – LLM), wprowadzony został w listopadzie 2022 roku i niemal od razu zyskał ogromną popularność wśród studentów i uczniów na całym świecie. Narzędzie to, opracowane przez OpenAI, umożliwia generowanie tekstu na poziomie niemal ludzkim (RozmawiajAI). Potrafi błyskawicznie odpowiadać na pytania, generować teksty i rozwiązywać skomplikowane problemy analityczne. Wszystko to sprawia, że jest wykorzystywane nie tylko do pisania esejów, ale także do rozwiązywania skomplikowanych zadań matematycznych, pisania kodu komputerowego, a nawet do nauki języków obcych. Rozwiązanie to wzbudziło jednak także sporo kontrowersji, szczególnie w środowisku edukacyjnym (Roose 2023). Wraz z rozwojem AI nauczyciele, uczniowie i studenci stają przed nowymi wyzwaniami. Z jednej strony technologia ta posiada ogromny potencjał jako narzędzie wspomagające naukę, z drugiej jednak budzi obawy związane z oszustwami akademickimi i zanikiem samodzielności w procesie edukacji. Czy wpływ narzędzi generatywnej AI będzie dla nas szansą na rozwój nowatorskich metod nauczania czy może jednak ogromnym zagrożeniem dla samego systemu edukacji? W jaki sposób szkoły i uniwersytety powinny podejść do przystosowania swoich programy, aby maksymalnie wykorzystać jej potencjał, jednocześnie minimalizując ryzyka z nią związane?

---

Gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy

Wprowadzenie AI do edukacji, zwłaszcza na poziomie szkolnym, wymaga nowego podejścia do wielu fundamentalnych aspektów nauczania, takich jak ocenianie i egzekwowanie samodzielności w pracach domowych. Zgodnie z artykułem “Don’t Ban ChatGPT in Schools. Teach With It.” autorstwa Kevina Roose’a opublikowanym w New York Times, wielu nauczycieli i dydaktyków stoi przed dylematem: zakazać używania ChatGPT w szkołach, czy wręcz przeciwnie, włączyć go do procesu dydaktycznego? Artykuł przedstawia różnorodne podejścia do problemu. Autor wspomina o pierwszych reakcjach nowojorskich szkół publicznych, które w listopadzie zeszłego roku postanowiły zakazać i blokować używanie przez uczniów ChatuGPT. Rozwiązanie to nie przyniosło oczekiwanego rezultatu i, według autora tekstu, nie jest odpowiednim podejściem do narastających niepokojów wokół generatywnej AI w edukacji.

Ethan Mollick, profesor w Wharton School, podkreśla, że LLM, w tym narzędzia takie jak ChatGPT nie znikną, a będą się tylko bardziej rozwijać. Artykuł wskazuje zatem, że nauczyciele powinni starać się dostosować metody dydaktyczne do nowej rzeczywistości, w której AI będzie integralną częścią edukacji. Autor sugeruje, że zamiast walczyć z tym trendem, warto nauczyć się korzystać z tych nowych narzędzi w sposób odpowiedzialny, wspierając uczniów w wykorzystywaniu AI do rozwijania umiejętności krytycznego myślenia. Widzimy tu zatem spojrzenie na AI jako narzędzie wspierające proces uczenia, a nie zagrożenie dla tradycyjnej edukacji​.

Polskie Ministerstwo Edukacji i Nauki (MEiN) w swoim raporcie „Chat GPT w szkole – szanse i zagrożenia” również wskazuje na potrzebę rozwijania umiejętności cyfrowych u uczniów, a jednocześnie podkreśla zagrożenia związane z możliwością oszukiwania przy pomocy sztucznej inteligencji. Autor dr Michał Machura zwraca uwagę na potencjał AI w kontekście personalizacji nauki, zwłaszcza dla uczniów o specjalnych potrzebach. Możemy dzięki niej tworzyć treści bardziej zróżnicowane i dostosowane do różnych stylów uczenia się, co może wspierać nauczycieli w dostosowywaniu materiałów do indywidualnych potrzeb uczniów. Co więcej, AI nie jest ograniczana “tradycyjnymi” sposobami nauczania i może proponować kreatywne rozwiązania problemów, na które nauczyciel niekoniecznie by wpadł. Jednocześnie w raporcie podkreślono ryzyka związane z oszustwami akademickimi oraz trudnościami w ocenie samodzielności pracy uczniów​. Jako jeden z głównych problemów, z którymi muszą się zmierzyć nauczyciele, autor wskazuje rozróżnianie, które zadania są rzeczywiście wykonane przez ucznia, a które wygenerowane przez sztuczną inteligencję. Jako rozwiązanie proponowane jest zatem wprowadzenie odpowiednich mechanizmów kontroli oraz rozwój narzędzi pozwalających na identyfikację prac tworzonych przy pomocy AI.

Dane opracowane przez NerdyNav wskazują jak powszechne stało się używanie narzędzi takich jak ChatGPT. Według statystyk 43% studentów przyznawało, że korzystało z AI w celach związanych z nauką. Z tego 89% używało go do rozwiązywania zadań domowych, 53% do pisania esejów, a 48% do rozwiązywania testów (zadanych do domu). Co więcej, 21% edukatorów przyznawało, że także używa narzędzi AI, jako pomocy w przygotowaniu planu lekcji, quizów, czy ocenianiu prac. Możemy zakładać, że odsetki te będą z czasem tylko rosnąć. Warto także wspomnieć, że ankietowani uczniowie deklarowali, że ChatuGPT rzadko używają do oszukiwania w szkole, a najczęściej do radzenia sobie z lękiem, niepokojem i innymi problemami psychicznymi. Z badań wynika także, że 2/3 nauczycieli deklaruje, że od czasu pojawienia się narzędzi generatywnej AI mniej ufa swoim uczniom.

---

W obawie przed zagrożeniami

Zadania domowe od zawsze miały na celu utrwalenie wiedzy zdobytej w szkole. Jednak w dobie narzędzi AI takich jak ChatGPT, ich tradycyjna forma może tracić na znaczeniu. Zadania takie jak pisanie esejów czy rozwiązywanie problemów matematycznych mogą być zautomatyzowane przez sztuczną inteligencję w zaledwie kilka sekund. To stawia nauczycieli przed wyzwaniem – jak ocenić samodzielność ucznia, gdy AI może w dużej mierze zastąpić jego wysiłek?

Wielu nauczycieli i profesorów obawia się, że narzędzia takie jak ChatGPT mogą zmniejszać motywację uczniów do nauki i samodzielnego myślenia, co w dłuższej perspektywie może prowadzić do osłabienia ich umiejętności krytycznego rozumowania i rozwiązywania problemów. Jak wynika z badań MEiN, wielu nauczycieli jest niepewnych, jak ocenić prace uczniów, które mogą być w całości lub częściowo wygenerowane przez AI. Autor raportu wskazuje ponadto, że „uczniowie korzystający z narzędzi AI mogą odczuwać pokusę, by przekazać chatbotowi całą pracę do wykonania. W ten sposób jednak narażają się na brak rozwoju umiejętności krytycznego myślenia, które są niezbędne w dzisiejszym świecie” (Machura, 2023).

Część instytucji może próbować zareagować na ten problem, zakazując używania narzędzi AI lub przestawiając się na pisanie wszelkich prac w klasie. Pod pilnym okiem nauczyciela, uczniowie mają być zmuszeni do działania samodzielnie, bez dostępu do technologii. Czy najlepszym rozwiązaniem jest zatem powrót do „edukacji analogowej”, czasów pióra i papieru?

---

W poszukiwaniu szans

Aby odpowiednio zareagować na wyzwania stawiane przez rozwój AI w edukacji, konieczna jest zmiana podejścia do zadań domowych i wprowadzenie nowych, bardziej złożonych from nauczania. Jak więc szkoły i uczelnie powinny dostosować swoje programy do nowych technologii?

Jak sugerują badacze, odpowiednio używane AI może być wykorzystywane jako narzędzie wspierające proces nauki, zamiast go zastępować, i otwierać drzwi do bardziej spersonalizowanej i angażującej edukacji. Zamiast tradycyjnych prac pisemnych, które mogą być łatwo zautomatyzowane, nauczyciele powinni stawiać na bardziej kreatywne i złożone zadania, które wymagają samodzielnego myślenia i innowacyjności. Tradycyjne eseje mogą być zastąpione zadaniami wymagającymi głębszej analizy, twórczego myślenia oraz współpracy zespołowej. Przykładowo, projektami, które wymagałyby od uczniów przeanalizowania i omówienia własnych doświadczeń, refleksji na dany temat czy wniosków z przeprowadzonych eksperymentów.

Z drugiej strony, AI ma szansę również zrewolucjonizować sposób, w jaki oceniamy uczniów. Tradycyjne egzaminy mogą stać się przestarzałe, a nowe formy oceniania, takie jak projekty grupowe czy prezentacje wspierane przez AI, stać się normą. Uczniowie mogliby dzięki temu wykorzystywać narzędzia AI do przygotowania swoich prezentacji, a następnie oceniać swoje umiejętności w praktyce, co daje im realne umiejętności, które okażą się przydatne w przyszłej karierze.

AI ma także potencjał do wsparcia uczniów z różnymi potrzebami edukacyjnymi, dla których aktualny system edukacyjny jest niekoniecznie całkowicie skuteczny . Sztuczna inteligencja może analizować styl nauki ucznia i dostosowywać materiały do jego potrzeb, co daje nadzieję na znaczne zwiększenie efektywności procesu edukacyjnego. Takie podejście sprawi, że nauka stanie się bardziej dostępna i dostosowana do konkretnych wymagań każdego ucznia, co w efekcie wspiera różnorodność i integrację w klasach. Nauczyciele mogliby zatem wykorzystywać AI do tworzenia spersonalizowanych programów nauczania. Dzięki temu uczniowie mieliby szanse pracować w swoim tempie, co powinno zwiększyć ich zaangażowanie i motywację. Dodatkowo ChatGPT może wspierać nauczycieli w procesie identyfikacji potencjalnych problemów związanych z pracą uczniów, a także proponować dodatkowe treści czy metody pracy z danym uczniem.

Ważnym aspektem jest również edukacja uczniów na temat odpowiedzialnego korzystania z AI. Jak zauważają naukowcy z Politechniki Wrocławskiej, AI nie zawsze potrafi ocenić wartości źródeł, a jej odpowiedzi mogą być błędne. Dlatego kluczowe jest rozwijanie u uczniów umiejętności krytycznego myślenia. Uczniowie powinni być zachęcani do analizowania odpowiedzi generowanych przez AI oraz do ich weryfikacji w innych źródłach. Zgłoszenie uwag do treści AI i ocena ich trafności mogą stanowić nie tylko ćwiczenie umiejętności krytycznego myślenia, ale także wprowadzenie dyskusji na temat ról, jakie odgrywają AI w naszych życiu oraz w edukacji. Uczniowie mogą uczyć się, jak różne czynniki wpływają na wyniki generowane przez AI oraz w jaki sposób formułować pytania, aby uzyskać bardziej precyzyjne odpowiedzi. Kluczowe będzie przekazanie uczniom, jak rozpoznawać wartościowe źródła informacji oraz jak je weryfikować.

Zamiast zakazywać narzędzi takich jak ChatGPT, szkoły mogą zdecydować się na wprowadzenie kodeksy postępowania, które określają, kiedy i jak narzędzia AI mogą być wykorzystywane w procesie nauki. Takie podejście pomogłoby nie tylko zminimalizować ryzyko oszustw akademickich, ale również skutkować rozwijaniem w uczniach umiejętności krytycznego myślenia i  oceny jakości treści generowanych przez LLM​.

AI zmieni użyteczność i wartość rynkową kompetencji nabywanych w procesie edukacji. Najbardziej racjonalną strategią dla uczniów i studentów jest zatem zdobywanie szerokiego wykształcenia, wykraczającego poza sztywne ramy podstaw programowych, obejmujące różnorakie kompetencje. Warto przytoczyć w tym miejscu rekomendacje Sekcji Edukacji Cyfrowej Komitetu Informatyki Polskiej Akademii Nauk w zakresie modernizacji polskich szkół w obliczu upowszechnienia rozwiązań sztucznej inteligencji:

• zmiana paradygmatu dydaktycznego szkoły, upowszechnienie aktywizujących metod nauczania i uczenia się, odchodzenie od jednokierunkowego, odtwórczego przekazu informacji;
• mobilizacja uczniów do kreatywności i definiowania własnych ścieżek rozwoju osobistego oraz poszanowania dla własności intelektualnej;
• wzmacnianie empatii, współpracy i interakcji w trakcie nauki;
• otwarcie się na partnerów zewnętrznych: np. organizacje pozarządowe, firmy sektora ICT i inne, szkoły wyższe;
• popularyzację krytycznego myślenia w analizach treści edukacyjnych.

---

Zadawać czy nie zadawać; oto jest pytanie

Sztuczna inteligencja, zwłaszcza w postaci narzędzi takich jak ChatGPT, ma potencjał, aby diametralnie zmienić oblicze współczesnej edukacji. Choć AI może wspierać proces nauczania, rodzi również poważne wyzwania związane z samodzielnością i krytycznym myśleniem uczniów. Szkolnictwo stoi zatem przed wielkimi wyzwaniami, ale i szansami. Edukacja przyszłości będzie wymagać nowego podejścia, które zintegrowałoby nowoczesne technologie z tradycyjnymi metodami nauczania. Kluczowym dla przyszłości edukacji w erze sztucznej inteligencji  wydaje się wprowadzenie bardziej złożonych, kreatywnych form edukacji, które są mniej podatne na automatyzację, a równocześnie stymulują uczniów do samodzielnego myślenia. Z odpowiednim podejściem, zarówno uczniowie, jak i nauczyciele mogą odnieść korzyści z rewolucji, jaką przynosi AI. Zamiast zakazywać korzystania z narzędzi takich jak ChatGPT, szkoły i uniwersytety powinny uczyć odpowiedzialnego i efektywnego korzystania z AI, promując samodzielne myślenie i kreatywność uczniów.

Zatem czy w nowoczesnych realiach zadania domowe wciąż mają sens? Uważam, że samo pytanie wymaga przemyślenia i przedefiniowania. Pojawienie się narzędzi AI w edukacji to nie tylko ogromna innowacja technologiczna, ale także okazja do przemyślenia skuteczności dotychczasowych metod nauczania. Przyszedł czas na ewaluacje tradycyjnych metod dydaktycznych i ocenę ich rzeczywistego przełożenia na wiedzę i korzyści zarówno dla uczniów jak i nauczycieli. Badacze, decydenci, edukatorzy i dydaktycy muszą zrewidować swoje dotychczasowe podejścia do edukacji i dostosować je do nowych realiów, w których co raz większą rolę odgrywa sztuczna inteligencja.

---

Czytelnia:

• Rekomendacje Sekcji Edukacji Cyfrowej Komitetu Informatyki Polskiej Akademii Nauk
• Chat GPT w szkole Szanse i zagrożenia

Bibliografia

1. Roose, K. (2023). Don’t Ban ChatGPT in Schools. Teach With It. New York Times. Link
2. Heaven, W. D, (2023). ChatGPT Will Change Education, Not Destroy It. MIT Technology Review. Link
3. Machura, M. (2023). Chat GPT w szkole: Szanse i zagrożenia. Ministerstwo Edukacji i Nauki. Link
4. SEC KI PAN. (2023). Modernizacyjna transformacja polskich szkół w środowisku cyfrowym w kontekście upowszechnienia rozwiązań sztucznej inteligencji.
5. NerdyNav. (2023). ChatGPT Cheating Statistics. Link
6. RozmawiajAI. (2024). ChatGPT – historia i wersje. Link